Investeren in onderzoek en ontwikkeling is de beste manier voor schone energie om de concurrentie aan te gaan met de fossiele concurrent. Dat is de conclusie van een recent verschenen rapport. Die investeringen zijn inderdaad broodnodig. Op papier heeft de EU al een belangrijk instrument om die groene industriële revolutie mee te financieren: het Europese emissiehandelssysteem. Alleen gebeurt dat in de praktijk niet. Hoe komt dat, en hoe kan Europa zich wel ontpoppen tot cleantechpionier?
In een recent verschenen rapport Transition to Clean Technology in het Journal of Political Economy, komen economen tot de conclusie dat onderzoek en ontwikkeling de beste remedie is tegen klimaatverandering. Uit het economisch model blijkt dat financiële steun het meest efficiënt is om de transitie van fossiele brandstoffen naar schone energie te versnellen.
Ondanks het feit dat hernieuwbare energie op verschillende energiemarkten goedkoper is dan haar vervuilende concurrent, kan de transitie een flinke duw in de rug gebruiken. De redenering die de onderzoekers maken is ook van toepassing op de transitie naar een koolstofarme industrie. Veel duurzame productiemethoden zitten verstopt in een nichemarkt en wachten ongeduldig op schaalvergroting.
Om de ontwikkeling van cleantech op kruissnelheid te brengen, zijn flinke investeringen nodig. Volgens de onderzoekers zijn overheidssubsidies de oplossing. In budgettair krappe tijdens is dat echter geen populair verhaal. Het Europees emissiehandelssysteem kan al een flinke duit in het zakje doen.
Voor elke ton CO2 die een bedrijf uitstoot, moet het onder het emissiehandelssysteem een recht aankopen. Die mogelijke extra kost stimuleert een bedrijf om te kiezen voor een duurzaam alternatief. Door efficiëntieverbeteringen of het toepassen van een koolstofarme productiemethode, stoot het bedrijf minder uit en hoeft het dus geen rechten aan te kopen. Daarnaast bespaart de onderneming zo ook op haar energiefactuur.
Er zit nog een andere bron van inkomsten in het emissiehandelssysteem. Het is de overheid die de emissierechten veilt aan bedrijven. Die inkomsten kan de overheid dus voor een groot deel inzetten om de nodige innovatie te stimuleren.
Allemaal mooi op papier, maar de realiteit is helaas anders. Door een enorm overschot in de Europese emissiehandelsmarkt is de prijs van een emissierecht gezakt tot onder de 5 euro. Er is dus geen enkel incentive voor de industrie om alternatieve, meer duurzame productiemethoden te overwegen.
Daarnaast zien overheden zich de mogelijke inkomsten voor effectief klimaatbeleid door de neus geboord. Om de Europese industrie te beschermen tegen een zogezegd concurrentieel nadeel uit het buitenband krijgen de ondernemingen hun rechten gratis. Uit een recent rapport van Carbon Market Watch blijkt dat ze die gratis rechten in de praktijk niet nodig hebben, omdat hun productie flink is afgenomen. De industrie heeft de rechten die ze cadeau kreeg op de markt kunnen verkopen, de onbetaalde kost ervan doorgerekend aan de eindklant en goedkopere internationale rechten gebruikt om hun uitstoot te dekken. In totaal heeft de Belgische industrie 1,5 miljard verdient op kap van het klimaat.
Helemaal afvoeren dan maar, dat Europese emissiehandelssysteem? Neen: in theorie kan het prima werken. Als bedrijven zouden moeten betalen voor hun rechten, hadden ze de incentive om efficiënter te werken en had de overheid de extra inkomsten om in te zetten op de noodzakelijke cleantech-ontwikkeling.
Het systeem moet dus hervormd worden, zodat het ook in de praktijk deze incentive levert. Maar daarbij staat (vooral) Oost-Europa op de rem. Om zijn steenkooleconomie te beschermen roept Polen samen met de andere Visegrad-landen Hongarije, Tsjechië en Slowakije een ‘coalition of the unwilling’ in het leven. De groep gaat bij elke poging tot correctie van het systeem op de rem staan.
Nochtans zou een werkend emissiehandelssysteem de Europese industrie een ‘first mover advantage’ kunnen geven door volop over te schakelen op schone energie en cleantech. Europa zou een heuse groene industriële revolutie kunnen ontsteken. Alle wereldeconomieën zullen op een gegeven moment voor dezelfde uitdaging komen te staan: de uitstoot van CO2 in alle sectoren drastisch terugdringen. Als Europa nu de koe bij de horens vat, kan het in de nabije toekomst wereldwijd uitpakken met zijn cleantech.
