Eind 2014 schrapte eerste vicevoorzitter Frans Timmermans van de Europese Commissie het voorstel voor een pakket voor de circulaire economie en beloofde binnen een jaar een ambitieuzere strategie te lanceren. Die deadline haalde hij, maar zijn belofte kwam hij niet na. Hoe dat zit, leggen we in twee keer uit. Deze week bekijken we de ‘circulaire markt’ en de ambitie van het plan. Volgende week hebben we het over de verantwoordelijkheid van de producent en over recyclage en hergebruik.
Om bij het begin te beginnen: wat is dat eigenlijk, ‘het pakket circulaire economie’? In het kort gaat het om een actieplan en verzameling van enkele richtlijnen die ervoor moeten zorgen dat grondstoffen zoveel mogelijk binnen de economie blijven, en dat spullen dus niet verdwijnen in het vuilnis. Het actieplan bevat goede voornemens die de Commissie wil realiseren. De richtlijnen zijn een vorm van Europese wetgeving.
Ecodesign
Om dat te bereiken, wil het CE-pakket in de eerste plaats zorgen voor nieuwe en betere productnormen. Spullen die minder snel stukgaan, moeten immers minder snel vervangen worden. Het realiseren van duurzaam design is een eerste aspect van een circulaire markt voor producten.
In het actieplan staat dat de Commissie de geplande veroudering van producten zal onderzoeken. Ook wil ze inzetten op ‘ecodesign’ om producten te verduurzamen: spullen moeten langer meegaan en beter demonteerbaar, te repareren en te recycleren worden.
Daarnaast gaat de Commissie in de loop van 2017 kijken naar de interactie tussen chemische stoffen, producten en de afvalwetgeving. Hoewel de Commissie zich niet expliciet uitspreekt voor producten die minder gevaarlijke stoffen bevatten, wat ook goed is voor recyclage, is dit toch een verbetering ten opzichte van het vorige pakket. Tot slot zal de Commissie kijken naar manieren om consumenten te helpen. Er wordt bijvoorbeeld onderzocht of er vereisten kunnen worden opgesteld over de beschikbaarheid van herstelinformatie en reserveonderdelen.
Dat de Commissie werk wil maken van ecodesign is goed nieuws. Maar tegelijkertijd staat er geen enkele zin in het hele pakket die verzekert dat producten over enkele jaren ook daadwerkelijk duurzamer zullen zijn. De daadkracht blijft beperkt tot vage plannetjes voor de toekomst. Bovendien laten grote fabrikanten van elektronica, zoals Samsung en Apple, via hun Europese federatie Digital Europe al weten dat ze regels voor duurzamere producten helemaal niet zien zitten.
Iedereen aan de recyclaten
Het realiseren van een dynamische markt voor recyclaten is een tweede aspect van een circulaire markt. Zowel vraag als aanbod moeten daarbij worden versterkt en op elkaar afgestemd. Om dat waar te maken, stelt de Commissie voor kwaliteitsstandaarden voor gerecycleerde materialen op te stellen. Geen slecht idee, maar dat kan beter: door te verplichten dat nieuwe producten een deel gerecycleerde materialen bevatten, bijvoorbeeld. Zo wordt het vooropgestelde ‘ecodesign’ nog ecologischer en krijgt de vraag naar gerecycleerde materialen een stevige duw in de rug.
Een derde punt om tot een circulaire markt voor producten te komen: een correcte prijs voor grondstoffen. Het pakket bevat hiervoor geen specifieke maatregelen en zegt enkel de lidstaten daartoe te willen stimuleren. Het is een gevoelig onderwerp in het huidige Europese klimaat, maar het zou goed zijn als er op Europees niveau werk wordt gemaakt van fiscale incentives die duurzame producten en het gebruik van recyclaten stimuleren. Er moet een level playing field komen voor producten die uit gerecycleerd materiaal bestaan en spullen waarvoor nieuwe grondstoffen nodig zijn. Negatieve externaliteiten, zoals klimaatverandering of milieuvervuiling worden dan verrekenend in de kostprijs van een product. Zolang de Commissie en de lidstaten dit niet regelen, zal de economie niet circulair maar lineair zijn.
Minder en lagere doelstellingen
De doelstellingen voor recyclage van huishoudelijk afval en verpakkingen vormen de ruggengraat van het pakket. En daar zien we dat het ambitieniveau stevig is teruggeschroefd ten opzichte van het vorige voorstel. Zo is de doelstelling voor de recyclage van huishoudelijk afval verlaagd van 70% naar 65% tegen 2030. Dat haalt Vlaanderen nu al met gemak. Voor verpakkingsafval is de algemene doelstelling verlaagd van 80% naar 75%, en ook voor alle deelstromen, waaronder verpakkingen van plastic, hout, papier en karton, metalen en glas, zijn de doelstellingen verlaagd. Cijfers hiervoor worden verzameld op het Belgische niveau en daaruit blijkt dat we enkel voor plastic en houten verpakkingen verdere stappen moeten zetten om die doelen te behalen. Kortom, deze doelstellingen zullen niet veel veranderen.
Groene groei
Het vorige voorstel bevatte een overkoepelende grondstoffenefficiëntiedoelstelling van 30%. Dat past binnen het idee van ‘green growth’: als de economie groeit en we gaan significant efficiënter om met onze grondstoffen, dan kunnen we er per saldo op vooruitgaan. Hoewel wij twijfels hebben bij de houdbaarheid van het idee, schaart de Commissie zich er uitdrukkelijk achter. En toch is deze doelstelling in het nieuwe pakket verdwenen.
Dit is misschien wel de grootste achteruitgang ten opzichte van het vorige pakket. We vliegen nu als het ware blind: we zetten acties op en nemen maatregelen, maar of we minder grondstoffen gaan gebruiken en dus onze ‘bestemming’ bereiken, is maar de vraag.
In het vorige voorstel stond ook een doelstelling om het zwerfvuil in de zee met 30% te verminderen. In het nieuwe voorstel ontbreekt een doelstelling volledig, terwijl een recent rapport van de Ellen MacArthur Foundation aangaf dat volgens de huidige trend tegen 2050 net zoveel plastic als vis zwemt in de zee.
Babystapjes
Onze bespreking van het pakket ronden we volgende week af, maar we kunnen wel alvast de conclusie trekken dat ambitieuze doelstellingen op het vlak van recyclage zijn ingeruild voor onduidelijke beloftes rond Ecodesign. Dat is een uitruil waarvan we eigenlijk niet weten wat het zal opleveren. We hopen op een sterke verduurzaming van producten, maar we weten ook dat de weerstand van delen van de industrie groot zal zijn.
Volgende week: deel 2 van onze analyse