In de Singel in Antwerpen loopt de tentoonstelling ‘ The Ambition of the Territory’, een tentoonstelling die Vlamingen wil doen nadenken over hoe het Vlaamse landschap er in 2050 moet uitzien. Naar aanleiding van die tentoonstelling liet Vlaams minister van Ruimtelijke Ordening Philippe Muyters (N-VA) een ballonnetje op: om de bevolkingsgroei op een ordentelijke manier op te vangen, zullen we in de toekomst meer moeten bouwen in de stads- en dorpskernen. Mensen die toch nog afgelegen willen bouwen, zullen dan meer moeten betalen voor bijvoorbeeld de aan te leggen riolering. De minister kreeg direct een resem landelijke burgmeesters over zich heen. Iedereen moet vrij kunnen kiezen waar hij woont en daar extra belastingen voor vragen is perfide, zelfs communistisch, aldus de burgervaders van het platteland.
De feiten zijn nochtans wat ze zijn. Door de sterk verspreide bebouwing lopen de kosten voor allerlei nutsvoorzieningen - zoals waterzuivering, afvalophaling, postbedeling, gas- en elektriciteitsdistributie… - enorm hoog op. Zo betalen we ons gebrek aan ruimtelijke ordening cash aan rioleringen. Door het versnipperde bebouwingspatroon in Vlaanderen moeten miljarden euro meerkosten gemaakt worden om rioleringen aan te leggen. Jaarlijks wordt hiervoor meer dan 600 miljoen euro uitgegeven, dat is meer dan de helft van het totale milieubudget van de Vlaamse overheid. En toch slagen we er nog steeds niet in om de Europese minimumdoelstellingen voor waterkwaliteit te halen. Bij een meer aaneengesloten bebouwing kunnen dergelijke nutsvoorzieningen veel efficiënter en goedkoper worden uitgebouwd.
Die landelijke burgemeesters denken waarschijnlijk op een gemakkelijke manier het onderbuikgevoel van de gemiddelde Vlaming te bespelen, die tegen belastingen is en voor de totale vrijheid als het over de baksteen in de maag gaat. De doorsnee Vlaming is echter al heel wat verder gevorderd in zijn denken over ruimtelijke ordening. Uit een grootscheepse burgerbevraging bleek recent dat een meerderheid van de Vlamingen bezorgd is over de teloorgang van de open ruimte op het platteland. Voor tweederde van de Vlamingen mag de open ruimte tussen dorpen niet verder volgebouwd worden. 42 % hoopt zelfs dat er in 2050 minder lintbebouwing zal zijn tussen de dorpen. Ook de Landelijke Beweging pleit er in haar verkiezingsmemorandum voor om in zetten op inbreiding in de dorpskernen, om zo de schaarse open ruimte te vrijwaren voor de toekomst.
De uitlatingen van de landelijke burgemeesters gaan ook volledig voorbij aan de nefaste gevolgen van ons gebrek aan ruimtelijke ordening voor de hele samenleving:
- Vlaanderen is vandaag al de meest versnipperde en verkavelde regio van Europa. Door die versnippering verdwenen de verbindingen tussen natuurgebieden, waardoor tal van dieren of planten zich niet meer kunnen verplaatsen van het ene natuurgebied naar het andere. Daardoor komt hun voortplanting in het gedrang. Eén op de vier planten- en diersoorten dreigt uit Vlaanderen te verdwijnen.
- Omdat woon- en werkgebieden te ver uit elkaar liggen, neemt het autoverkeer hand over hand toe. We staan met zijn allen elk jaar 10 miljoen uur in de file, wat de economie een half miljoen euro per dag kost. De externe kosten van al dat wegvervoer - kosten voor onderhoud van wegen, voor ongevallen, luchtvervuiling…- lopen op tot 13 miljard euro per jaar. Het openbaar vervoer van zijn kant is niet meer rendabel, omdat geen grote concentraties van mensen meer bereikt kunnen worden, ze wonen immers té verspreid.
- Samen met het autoverkeer neemt ook de luchtvervuiling toe. Vlaanderen is één van de hot spots in Europa voor fijn stof en verzurende uitstoot. Volgens het Milieurapport Vlaanderen zorgt fijn stof elk jaar voor 68.000 verloren gezonde levensjaren in Vlaanderen. Fijn stof is daarmee het belangrijkste milieugerelateerde gezondheidsprobleem.
- Door de lange slierten lintbebouwing ontstaat er op vele wegen een gevaarlijke menging van traag, lokaal en snel, doorgaand verkeer. Daardoor is de slechte ruimtelijke ordening mee verantwoordelijk voor het onevenredig hoge aantal verkeersongevallen in Vlaanderen.
- Het overaanbod aan vrijstaande en onderbezette villa’s in verkavelingen zorgt niet alleen voor een grote verspilling van open ruimte, maar ook voor veel energieverspilling. Een rijhuis kan immers veel zuiniger en goedkoper verwarmd worden dan een alleenstaande woning.
- Het ongeordend verkavelen van open ruimte ligt ook mee aan de basis van de jaarlijks terugkerende wateroverlast in heel wat gemeenten. Omdat te veel woningen werden opgetrokken in overstromingsgevoelige gebieden, zitten hele woonwijken en regelmatig met de voeten in het water.
- Door de sterk verspreide bebouwing lopen tot slot de kosten voor allerlei nutsvoorzieningen - zoals waterzuivering, afvalophaling, postbedeling, gas- en elektriciteitsdistributie… - enorm hoog op. Zo betalen we ons gebrek aan ruimtelijke ordening cash aan rioleringen. Door het versnipperde bebouwingspatroon in Vlaanderen moeten miljarden euro meerkosten gemaakt worden om rioleringen en waterzuiveringsinstallaties aan te leggen. Jaarlijks wordt hiervoor meer dan 600 miljoen euro uitgegeven, dat is meer dan de helft van het totale milieubudget van de Vlaamse overheid. En toch slagen we er niet in om de Europese minimumdoelstellingen voor waterkwaliteit te halen. Bij een meer aaneengesloten bebouwing kunnen dergelijke nutsvoorzieningen veel efficiënter en goedkoper worden uitgebouwd.
Tegen 2030 zal er vraag zijn naar ruim 300.000 extra woongelegenheden. Om zowel de open ruimte als de leefbaarheid van steden en gemeenten te verhogen, pleit BBL dan ook al jaren voor inbreiding in de bestaande kernen in plaats van altijd maar nieuwe ruimte te blijven aansnijden.