Good practices: aanpak leegstand in Vlaanderen

KSENIA KRASNITSKAJA | VLAAMSE VERENIGING VOOR RUIMTE EN PLANNING

In de Gemeente van de Toekomst wordt er geen open ruimte aangesneden voor nieuwbouw. Meer dan 6 miljoen m² aan bedrijfsruimte staat leeg. Naast gebouwen met een handelsverleden, kennen ook privatieve woningen zoals oude hoeves en boerderijen hoge leegstaand-cijfers. Bovendien zijn de vele onderbenutte overheidsgebouwen niet eens opgenomen in de meeste leegstaandregisters. De opportuniteiten van leegstaand in de Vlaamse steden en gemeenten zijn niet altijd zichtbaar, daarom slaan BBL en VRP de handen in elkaar om het potentieel in jouw gemeente te vinden. 

Geïnspireerd door internationale voorbeelden zoals Bluecity in Rotterdam of La Recyclerie in Parijs willen wij ook leegstaand in Vlaanderen een nieuwe bestemming geven. Wij kiezen voor drie grote categorieën; economische gebouwen, leegstaande woningen en verlaten overheidsgebouwen. Er is slechts één voorwaarde, De Gemeente van de Toekomst gebruikt ruimte circulair. Leegstaand in plaats van nieuwbouw is al een stap in de juiste richting, maar wij gaan verder dan dat. Water wordt hergebruikt, energie wordt gedeeld, meubilair wordt gerecycleerd, lokalen worden multifunctioneel en mits we efficiënt genoeg zijn, wordt er ook wat voor de lokale omgeving geproduceerd. Van zonne-energie tot lokale champignons, expo’s of een kapsalon, wat groeit er in jouw gemeente? Enkele gemeenten hebben de spits al afgebeten en durfden hun leegstaand te activeren, succesverhalen van eigen bodem ter illustratie. 

De Kruitfabriek Vilvoorde

Als laatste overblijfsel van het industrieel verleden van Vilvoorde, houdt de Kruitfabriek vandaag stand als cultureel centrum. Ateliers, repetitieruimtes en feestzalen lokken de creatievelingen van Vilvoorde en omstreken naar de kanaalzone. Een incubator voor talent, wekelijks een circusschool en occasioneel een rommelmarkt, in afwachting van complete restauratie staan de deuren van de Kruitfabriek open voor iedereen. Een stadsontwikkelingsproject in publiek-privaat samenwerkingsmodel garandeert voor zowel Vilvoorde als de investeerders een win-win situatie. Stedelijk gesubsidieerde initiatieven met een duurzame insteek vinden er hun thuis en ondertussen vermijdt de eigenaar leegstandbelasting. De Kruitfabriek lag lang op een verlaten site, nu vinden de bewoners van Vilvoorde de weg terug naar deze kaai waar niet langer kruitpoeder maar cultuur wordt ‘gefabriceerd’. De sociale meerwaarde van deze herwaardering ligt in het breed cultuuraanbod. De Kruitfabriek wilt dan ook als einddoel deel worden van het nieuw stedelijk weefsel dat nu in ontwikkeling is. De positieve dynamiek rond de plek is alleen maar een surplus. 

De Wortel Kolonie Merksplas

Waar vroeger landlopers onderdak konden vinden, komen nu groenliefhebbers aan hun trekken. Het domein in Wortel-Kolonie combineert geschiedenis, erfgoed en natuur. De investering in dit waardevol gebied heeft een toeristisch-recreatieve motivatie. “Dankzij een intensieve restauratiecampagne krijgt deze site opnieuw zuurstof." gelooft Vlaams minister Onroerend Goed. De gebouwen op het domein worden slim heringericht. Een deel van de boerderij wordt verbouwd tot een kruidenkwekerij met eigen stokerij en verwerkingsruimte voor kruiden. Er is ook een cursusruimte, restaurant en een woning aan verbonden. De brasserie Veldkeuken kookt enkel met lokale ingrediënten en serveert enkel seizoensgebonden gerechten. Het domein Wortel-Kolonie is dankzij Toerisme Vlaanderen en Kempens Landschap in leven gehouden en om het verhaal rond te maken, wil gemeente Merksplas de hele site voorbereiden op een overstap naar biomethaan, een duurzame en schone brandstof die geproduceerd wordt uit lokale afvalproducten zoals mest, GFT en rioolslib. 

De Kaasdroger Hageland

Een afbrokkelende hoeve in Boutersem die na renovatie getransformeerd is in vier wooneenheden, enkele gemeenschappelijke delen zoals de werkstal, de binnenkoer en de zolder én uiteindelijk ook De Broeikas, een co-workingruimte. De bewoners van de Kaasdroger wilden namelijk hun ruimte kunnen delen met anderen, daarom hebben ze een lokale financiële campagne in werking gezet om de verbouwingen aan ‘De Broeikas’ te kunnen bekostigen. Net als de hoeve is deze co-workingruimte gerenoveerd met ecologische en duurzame materialen zoals  schelpen, strobalen, kalkhennep en andere natuurlijke materialen. De Broeikas moet een ontmoetingsplaats, een plek voor experiment worden. Via workshops, feestjes, lezingen en andere activiteiten werken gedreven mensen samen aan sociale en groene projecten. Dit project wordt gedragen door de buurt, dus heel wat ‘Boutersemnaren’, maar ook breder in de regio. Ondertussen zijn er al meer dan 150 aandeelhouders. Activiteiten rond creativiteit, duurzaamheid en zelfontplooiing worden georganiseerd door de bewoners van de andere vier woonunits.  Bij het formuleren van het activiteitenaanbod wordt ook stilgestaan bij de draagkracht van de buurt. Tevens wordt onderzocht in welke mate 'De Broeikas' een meerwaarde kan creëren voor het gemeenschapsleven in Neervelp. Lokale organisaties en verenigingen worden daarom actief betrokken in het oprichtingsproces van 'De Broeikas'.

Hal 5 Centrale werkplaatsen Leuven

Deze spoorweghallen in Kessel-Lo doen dienst als een broed- en ontmoetingsplek waar niemand honger of dorst hoeft te lijden. De vroegere treinwerkplaatsen worden in vrede gedeeld door foodies en sociale gemeenschapsinitiatieven. Alle standhouders in Hal 5 zij overtuigd van gesloten voedselketens. De grote hal staat namelijk in het teken van duurzame, lokale voeding met eetgelegenheden als The Food Hub en de Kapblok. De Buurderij Leuven is er ook gevestigd. Riso Vlaams-Brabant representeert de buurt, organiseert ontmoetingsmomenten en jobateliers voor jongeren én host regelmatig een volkskeuken. Ook Arktos, een ondersteunende jongerenwerking vindt er onderdak.  Naast een bar en tussen de verschillende eetkraampjes, vind je hier ook een interessante mix van jonge ondernemers die inzetten op voeding en beweging. Bijvoorbeeld een buurtwinkel van de Sociale Kruidenier waar prijzen gehanteerd worden naargelang inkomen, een biobakkerij, koffiebranderij en een bewegingspark van Cirkus in Beweging. In Hal 5 kan je de multifunctionele ruimtes ook zelf huren voor events, op voorwaarde van respect voor de buurt.

Buda Fabriek 

Het Buda-eiland plaatste kunstcreatie centraal maar in 2010 werd dit concept verruimd met nieuwe mogelijkheden voor creativiteit en innovatie. Het Buda-eiland wou ook andere sectoren met elkaar verbinden en als hefboom fungeren in het kader van economische vernieuwing. Zo is de Budafabriek, 3.000 m3 groot, van 19de -eeuws textiel overgeschakeld naar een hedendaagse, artistieke industrie. Het oude gebouw werd onder handen genomen en vormt nu het sluitstuk van het stadsvernieuwingsproject op het Buda-eiland in Kortrijk. Het is een laagdrempelige plek geworden waar kunstenaars kunnen kruisbestuiven met een divers publiek. Deze werkplek is daarom tegelijkertijd een presentatieplatform met ruimte voor tentoonstellingen, cursussen en ateliers. Hier kunnen ontwerpers, ondernemers, kunstenaars, studenten en actieve burgers samen werken en ook gebruik maken van de bijhorende Budalab. Dat is een unieke openbare werkplaats waar je zowel workshops kan volgen maar ook op eigen houtje aan de slag kan. Je hebt er 3D-printers, lasercutters en tal van andere machines voor creatieve makers ter beschikking.  De thema’s variëren maar de co-creatieve en circulaire werkwijze wordt steeds aangemoedigd!

 

Bouwshift

Meer over Bouwshift