Het gaat niet goed met onze landbouwbodems. Tot die conclusie komt een onderzoek, uitgevoerd door de Europese Commissie. Eén van de onderzochte cases is de bodemgesteldheid in West-Vlaanderen. Die provincie kampt in extreme mate met diffuse bodemcontaminatie door meststoffen en pesticiden, er stellen zich problemen door watererosie en de bodems lijden onder verdichting en een daling van het organische stofgehalte. De voornaamste oorzaken zijn de intensieve landbouw, het gebruik van zware machines, de overmatige bemesting en het conventioneel ploegen. De studie reikt ook oplossingen aan. Men onderzocht de mogelijke bijdragen van een aantal landbouwsystemen en -praktijken aan de bescherming van de Europese landbouwbodems tegen voorvermelde bedreigingen. Hierbij komen landbouw voor bodembehoud (conservation agriculture) en biologische landbouw als beste landbouwtypes naar voren. De landbouwmethodes steunen op de principes van minimale of geen bodembewerking, permanente bodembedekking en gevarieerde vruchtwisseling en teeltcombinaties. Jammer is wel dat geïntegreerde landbouw niet als concept is meegenomen in het onderzoek.
De onderzoeksinstelling van de Europese Commissie, het Joint Research Center of JRC, heeft samen met het directoraat-generaal Landbouw onderzoek gedaan naar de toestand van de Europese landbouwbodems. Ook de oorzaken van bodemdegradatie en de landbouwmethoden die deze degradatie kunnen tegengaan werden onderzocht. De zogenaamde SoCo (Soil Conservation) studie is gebaseerd op literatuuronderzoek aangevuld met tien case studies, waarvan een onze provincie West-Vlaanderen betrof.
De voornaamste menselijke invloeden die de Europese bodemgesteldheid bedreigen zijn watererosie, daling van het organische stofgehalte, verdichting en verzilting.
Inzake alternatieven is de studie zeer duidelijk. Praktijkervaringen tonen de grote voordelen van conservation agriculture en bio-landbouw onomstotelijk aan. Zowel op vlak van bodemkwaliteit, als op vlak van brandstofgebruik, nutriëntuitspoeling, pesticidengebruik, bodembiodiversiteit en gewasopbrengst zijn de positieve effecten legio. Wel is goede begeleiding en ondersteuning van de landbouwers tijdens de omschakeling naar bodemvriendelijke praktijken absoluut noodzakelijk.
Andere technische maatregelen die kunnen bijdragen aan een gezonde bodem zijn combinatieteelt, contourbouw, grasstroken, bodembedekking en terrassen.
Hoewel de landbouwers in West-Vlaanderen al behoorlijk wat combinatieteelt en contourbouw toepast en grasstroken aanlegt, doen ze algemeen slechts weinig aan bodembehoud. Dat vertaalt zich in omvangrijke bodemdegradatieproblemen zoals we die al geruime tijd kennen.
Het rapport van het SoCo Project besluit dat een langetermijnbeleid gericht op de implementatie van duurzame landbouwpraktijken noodzakelijk is om de bodemdegradatie af te remmen. Dit moet volgens de onderzoekers zowel via verplichte maatregelen gebeuren, als via vrijwillige maatregelen in het kader van plattelandsontwikkeling. Belangrijk is dat de maatregelen de bodemdegradatieprocessen zelf tegengaan, en ze niet enkel gericht zijn op het bestrijden van de symptomen. Bodemvriendelijke grondbewerking en permanente bodembedekking zijn goede voorbeelden.
De erosiegevoelige gebieden dienen op regionaal niveau te worden geïdentificeerd, de risico’s moeten per gebied worden opgelijst. Vervolgens moet men acties nemen tegen de specifieke risico’s, waarvan de resultaten uitgebreid moeten opgevolgd en geëvalueerd worden. Deze aanpak zou via de Kaderrichtlijn Bodem over heel de EU kunnen worden geïmplementeerd, ware het niet dat er binnen de Europese Raad nog steeds geen consensus over deze Kaderrichtlijn is gevonden.
Bovendien werd benadrukt dat het landbouwsysteem als een geheel moet benaderd worden. Landbouw moet economie en ecologie, voedselproductie en milieubehoud verzoenen. Via een geïntegreerde aanpak moet de gehele landbouwsector verduurzaamd worden.
Blijkbaar is nu dus ook de Europese Commissie overtuigd van het belang van de bestrijding van bodemdegradatie en de algemene verduurzaming van de landbouw. Nu nog de uitvoering van deze overtuiging in concreet (Europees en Vlaams) beleid.