Mediastormpje over schadelijkheid van fijn stof

Op 12 en 18 augustus 2012 werd op de opiniepagina’s van ‘De Morgen’ tussen diverse wetenschappers gediscussieerd over de gezondheidseffecten van fijn stof. Het begon met de publicatie van een nieuw MIRA-onderzoeksrapport van de Vlaamse Milieumaatschappij op 7 augustus 2012. Daarin wordt een inschatting gemaakt van de gezondheidsproblemen die veroorzaakt worden door 18 verschillende vormen van milieuvervuiling.

Volgens dit onderzoek is fijn stof de vorm van milieuvervuiling met de grootste gezondheidsimpact en is fijn stof schadelijker dan bijvoorbeeld benzeen, CO of dioxines. Dr. Luc Bonneux, zelfverklaard scepticus van de medische industrie, was er als de kippen bij om de onderzoekmethode op de korrel te nemen. Het gebruikte model bevat volgens Bonneux teveel veronderstellingen en te weinig harde feiten. Kwakzalverij en bangmakerij, aldus zijn opinie in ‘De Morgen’. Waarop vier andere wetenschappers reageerden met een overzicht van enkele andere studies die wél een oorzakelijk verband aantonen tussen fijn stof en gezondheidsproblemen. En die dr. Bonneux meteen oproepen om zijn kritiek te publiceren in een wetenschappelijk vaktijdschrift.

De kritiek van dr. Bonneux gaat in essentie over het DALY-model, wat staat voor disability adjusted life years. Met dit model wordt berekend hoeveel gezonde levensjaren er verloren gaan door een bepaalde oorzaak, in dit geval verschillende vormen van milieuvervuiling. Volgens Bonneux deugt deze methode niet, omdat ze te veel blinde vlekken vertoont en geen rekening houdt met bijvoorbeeld sociale achterstand, het wonen nabij industriegebieden of in ongezonde huurwoningen,…

Net zoals elk wetenschappelijk model – een verkeersmodel, een economisch model,… - vertrekt ook het DALY-model van een vereenvoudiging van de werkelijkheid. In eender welk model is het onmogelijk om met àlle factoren uit de echte wereld rekening te houden. Dergelijke modellen pretenderen ook niet dat ze de werkelijkheid precies weergeven, maar zijn bedoeld om bepaalde onderdelen ervan te onderzoeken. De studie van VMM geeft dit ook duidelijk aan. Zowel in de samenvatting en als in het eerste hoofdstuk van het onderzoek wordt uitgebreid gewezen op het belang van sociaal-economische factoren en individuele aanleg. De studie stelt letterlijk: “De resultaten geven een ruwe schatting van de bijdrage van de verschillende polluenten tot de ziektelast en moeten met voorzichtigheid worden geïnterpreteerd”. Of nog : “De DALY-indicator is een relatieve en geen absolute indicator voor de ziektelast. Verschillende factoren zoals levensstijl, roken, voeding, genetische aanleg etc. kunnen bijdragen tot een ziekte, waardoor een absolute interpretatie van DALYs niet zinvol is”. Het relatieve belang van milieu-impact naast andere gezondheidsveroorzakers (roken, slechte huisvesting, …) wordt zelfs heel duidelijk geïllustreerd met een figuur. Wie de studie leest, kan daar moeilijk naast kijken.

Met andere woorden: de kritiek die Bonneux spuit in ‘De Morgen’ is ook de kritiek die de studie op zichzelf geeft. Blijkbaar heeft de zelfverklaarde scepticus nagelaten om de studie waarop hij kritiek heeft, na te lezen. Heeft hij zich enkel gebaseerd op de krantenkoppen? Niet zo verstandig van een kritische wetenschapper, want dat is toch het eerste wat je van een kritisch persoon zou verwachten: de bron zelf checken.

Nuances

Wat is nu de waarde van dit onderzoek naar fijn stof? Zoals de studie zelf schrijft: het geeft een indicatie van het probleem. Mag je het resultaat letterlijk nemen? Nee. Is dit daarom kwakzalverij? Nee. De resultaten liggen volledig in het verlengde van andere onderzoeken naar effecten van fijn stof, zowel onderzoek bij proefdieren als epidemiologisch onderzoek, als insitu onderzoek. Zo zijn er tientallen onderzoeken uitgevoerd naar gezondheidseffecten van wonen nabij een drukke verkeersweg, zowel in Europa, Amerika als Azië. Allemaal komen ze tot dezelfde conclusie: wonen naast een drukke weg is ongezond. Er zijn meer luchtwegaandoeningen zoals bronchitis, verergering van astmaproblemen, verergering van hart- en vaatziekten,… Dat zou ons in het lintbebouwde Vlaanderen bezorgd moeten maken. Is dat bangmakerij? Of zouden we toch maar beter stoppen met nieuwe woongebieden te ontwikkelen langs autosnelwegen?

Gelukkig verscheen de weinig kritische kritiek in volle komkommerperiode, waardoor van deze non-discussie niet al te veel zal blijven hangenbij de publieke opinie. Hoog tijd om ons vanaf september weer volop bezig te houden met het échte probleem: het verminderen van de luchtvervuiling. Wat we bij BBL zullen blijven doen, op basis van wetenschappelijk onderzoek, en mét de nodige nuances.

De MIRA-studie: http://www.milieurapport.be/nl/nieuws/inschatting-ziektelast-en-externe-kosten-veroorzaakt-door-milieufactoren/

Het opinie-artikel van dr. Luc Bonneux in ‘De Morgen’ van 120812: http://www.demorgen.be/dm/nl/2461/Opinie/article/detail/1484768/2012/08/12/Luchtvervuiling-slecht-voor-gezondheid-Kwakzalverij.dhtml

Het opinie-artikel van Tim Nawrot, Benoit Nemmery, Frans Fierens, Marc Goethals en Bert Brunekreef in ‘De Morgen’ van 120812: http://www.demorgen.be/dm/nl/2461/Opinie/article/detail/1487716/2012/08/18/Fijn-stof-wel-degelijk-een-vuiltje-aan-de-lucht.dhtml

Luchtkwaliteit