Deze week nam het Nederlandse parlement een kritische motie aan over het Europees-Amerikaanse vrijhandelsverdrag TTIP. In de motie staat dat TTIP geen geschillenregeling (genaamd ISDS) mag bevatten dat afbreuk doet aan het Nederlandse rechtssysteem en de democratische besluitvorming. Het probleem is echter dat ISDS de nationale rechtssystemen en besluitvormingsprocessen buitenspel zet, en er dus per definitie afbreuk aan doet. ISDS is een harde eis van de Amerikanen en tevens een belangrijke reden van kritiek op het verdrag.
Hoe werkt ISDS
Als nationale overheden maatregelen nemen die het milieu of de gezondheid van burgers beschermen, kunnen buitenlandse bedrijven via ISDS de nationale overheden aanklagen. Normaal gesproken kan een onderneming de overheid voor de rechter slepen, indien ze meent dat de overheid onrechtmatig heeft gehandeld en de onderneming schade heeft berokkend. Bij ISDS wordt die procedure volledig omzeild.
Niet de rechter, maar een internationale arbitragecommissie bestaande uit drie advocaten, beslist in een achterkamertje of de klacht van de onderneming terecht is. De toch al machtige multinationals krijgen daarmee een extra instrument in handen om wetgeving aan te klagen en zelfs terug te draaien. Dit roept de vraag op welke overheid nog maatschappelijk belangrijke wetgeving durft aan te nemen, als het zo eenvoudig kan worden aangeklaagd door ondernemingen.
Twee sprekende voorbeelden :
1. In 2009 startte het Zweedse energiebedrijf Vattenfall een procedure tegen Duitsland omdat de stad Hamburg controles uitvoerde op het afvalwater van een Vattenfallse koolcentrale dat in de Elbe werd geloosd. Hierdoor zou de centrale niet langer rendabel zijn. Een vergoeding van 1,4 miljard werd geëist. Uiteindelijk werd een schikking getroffen waarbij de milieucriteria voor het afvalwater werden versoepeld.
2. NAFTA is net zoals TTIP een vrijhandelsverdrag, maar dan tussen Mexico, de VS en Canada. Het bevat eveneens een geschillenregeling. Toen de Canadese provincie Québec besloot om fracking te verbieden klaagde het Amerikaanse energiebedrijf Lone Pine Resources via NAFTA de Canadese staat aan voor 250 miljoen dollar. Hun zogenaamde recht om geld te verdienen aan schaliegas zou door Québec worden ontzegd. De aanklacht is momenteel in behandeling bij de arbitragecommissie.