Er gaat vier keer te veel klimaatgeld naar grootverbruikers zoals oliebedrijf ExxonMobil, berekenden wij. Ook in het Vlaams Parlement kreeg minister van Leefmilieu Schauvliege (CD&V) vragen over de klimaatsteun voor de elektriciteitskosten van die bedrijven voorgeschoteld. De minister vindt dat ze de grootverbruikers correct vergoedt: het zijn de elektriciteitsproducenten die hun klanten gewoon vier keer te veel CO2-kosten aanrekenen, suggereert zij. Als dat zo is, dan subsidieert het klimaatfonds windfall profits bij elektriciteitsproducenten. Dat is minstens even problematisch en nog steeds een verspilling van klimaatgeld.
De kern van het probleem is relatief simpel. Elektriciteitsproducenten in ons land dragen aan de huidige prijzen in de Europese emissiehandel ETS een CO2-kost van ongeveer 1 euro per MWh. Grootverbruikers zoals ExxonMobil krijgen vanuit het Vlaams klimaatfonds een CO2-kost in de elektriciteitsfactuur van 4 euro per MWh terugbetaald. Vier keer te veel dus.
Minister Schauvliege zie in het Vlaams parlement dat ze ervan uitgaat dat de grootverbruikers die kost écht hebben. De elektriciteitsproducenten rekenen volgens haar dus 4 euro per MWh door aan alle verbruikers. Dat betekent dat ze op iedere verkochte MWh 3 euro windfall profits boeken of ongeveer 250 miljoen euro voor de 81 geconsumeerde TWh in België. De minister voelt zich terecht geruggesteund door de Europese Commissie. Bij de vormgeving van de staatssteun voor grootverbruikers ging die uit van de mogelijkheid dat elektriciteitsproducenten zulke onterechte winsten boeken.
Twee vragen
De verklaring van de minister in het Vlaams parlement roept twee vragen op. Als de minister ervan uitgaat dat de elektriciteitsproducenten windfall profits boeken, waarom geeft ze dan geen opdracht aan de regulatoren om die onterechte winsten nauwkeurig in kaart te brengen? Want de kosten treffen niet enkel de grootverbruikers. Ook de kmo’s en gezinnen zouden volgens deze redenering vier keer te veel CO2-kosten betalen. Deze groepen krijgen in tegenstelling tot de grootverbruikers de kosten niet terugbetaald.
Bovenal: waarom vordert de overheid niet (een deel) van die onrechtmatige winsten terug, zoals Febeliec (federatie van de industriële grootverbruikers) al in 2010 voorstelde? Met een terugvordering van iets meer dan 10% kan ze de grootverbruikers al vergoeden. Zo zou er jaarlijks 30 miljoen euro uit het klimaatfonds vrijkomen voor écht klimaatbeleid.
De Vlaamse overheid kan er ook voor opteren om slechts 1 euro per MWh terug te betalen aan de grootverbruikers. Zo geeft ze die bedrijven de stimulus om via de markt op zoek te gaan naar producenten die geen windfall profits boeken. Bij een goede marktwerking zou dat vanzelf gebeuren: producenten van hernieuwbare of nucleaire energie zouden marktaandeel kunnen winnen door niet te veel CO2-kosten door te rekenen.
Slag onder de arm
Minister Schauvliege houdt in haar antwoord in het Parlement wel een slag om de arm. “Hoe de eventueel nog resterende windfall profits zouden kunnen worden afgebouwd, lijkt me iets dat verder kan worden onderzocht door de regulatoren van de elektriciteitsmarkt”, zegt ze.
Daarnaast laat ze ook de mogelijkheid open dat er door veranderingen in de elektriciteitsproductie tóch geen 4 euro per MWh is doorgerekend en de grootverbruikers wel degelijk te veel klimaatgeld krijgen. “Wat betreft de compensatie van de indirecte kosten na de periode 2020, verwacht ik dat de Europese Commissie een grondige evaluatie maakt van het bestaande staatssteunsysteem. Op basis daarvan kan in het kader van de compensatie worden bijgestuurd waar dat nodig is. Maar dat moet gebeuren op een wijze die in alle Europese lidstaten gelijk is. Daarbij moet ook bekeken worden of een aanpassing van de emissiefactor opportuun is. Het snel veranderende landschap van de elektriciteitsproductie in Europa kan een invloed hebben op de prijsvorming van elektriciteit.”
Geen 4 euro doorgerekend
Met die laatste zin raakt de minister de kern van de problematiek. Wij achten het zeer onwaarschijnlijk dat elektriciteitsproducenten 4 euro per MWh CO2-kosten doorrekenen in België. Dat is de CO2-inhoud van stroom uit steenkoolcentrales, terwijl de laatste steenkoolcentrale in België al is gesloten. In ons land komt de meeste stroom van kerncentrales en hernieuwbare energie waarbij er geen CO2 vrijkomt. Maar het is niet uitgesloten dat sommige producenten meer dan de werkelijke kost van 1 euro per MWh doorrekenen.
Recente studies van de CREG wijzen op enkele opmerkelijke evoluties in de markt. Zo is de elektriciteitsprijs in 2016 18% gedaald op de kortetermijnmarkt tot 36 euro per MWh. Op de langetermijnmarkt is ze met 23% gedaald tot 33 euro. Het zou sterk zijn dat die prijs voor 3 euro per MWh of 10% bestaat uit windfall profits voor CO2-kosten en dat niemand daar de voorbije jaren ooit naar gepiept heeft. Een andere studie van de CREG, over de belevering van grootverbruikers, wijst niet alleen op de spectaculaire prijsdalingen op de groothandelsmarkt. Blijkt dat de aan grootverbruikers gefactureerde energieprijzen in 2015 schommelen tussen 15 euro per MWh en 79 euro per MWh. Dat wijst wel degelijk op een marktwerking en onderhandelingsmacht bij de grootverbruikers, waardoor ze heel verschillende prijzen betalen.
Het is dus goed mogelijk dat grootverbruikers voor een producent van nucleaire of groene stroom kiezen en daarbij onderhandelen om geen windfall profits te betalen. Wat maakt dat de energiesteun uit het klimaatfonds toch een overcompensatie is. Dat is die ook wanneer de grootverbruikers zelf stroom opwekken met zonnepanelen, windmolens of een WKK. Ook dan krijgen ze het klimaatgeld voor een CO2-kost die er niet of minder is.
De regeling moet anders
Het antwoord van de minister getuigt van een zekere openheid om de discussie op rationele gronden te beslechten. Maar het is verontrustend dat ze de Europese onderhandelingen over de steun voor indirecte emissiekosten ingaat zonder enige recent studiemateriaal over de werkelijk doorgerekende CO2-kosten.
Analisten verwachten dat de CO2-prijs op de markten in het volgende decennium naar 15 euro per ton gaat. Dat maakt dat alle cijfers in dit stuk met factor drie moeten vermenigvuldigd worden als de regeling niet verandert. Na 2020 zou er 120 miljoen per jaar naar de grootverbruikers gaan uit het klimaatfonds. Een bedrag waarover de minister beter tweemaal nadenkt.
Klimaatgeld voor oliebedrijven
En wat met ExxonMobil? Volgens ons verdienen oliebedrijven geen klimaatgeld. Niet alleen omdat ze het niet nodig hebben – de CO2-kost is verwaarloosbaar tegenover de geboekte winsten – maar ook omdat de Vlaamse overheid zo een verkeerd signaal geeft. Klimaatgeld moet naar de oplossingen gaan, niet naar diegenen die de problemen veroorzaken. Meer dan 5.500 mensen steunen BBL in die vraag. De petitie willen we voor de milieuraad overhandigen aan minister Schauvliege.
