Het is zover: de Vlaamse politiek omarmt de circulaire economie. In een tijdbestek van enkele weken laten de N-VA, Open VLD en Groen weten dat Vlaanderen de kringloopeconomie moet omarmen. Wie bovendien de Vlaamse visienota voor 2050 leest, kan niet anders dan concluderen dat het thema bovenaan de agenda staat. We zijn ronduit gelukkig met zoveel interesse voor duurzaam materialengebruik en stellen in dit artikel vijf pistes en principes voor waar Vlaanderen baat zal bij hebben.
Zo omarm je de kringloopeconomie
Een gezonde circulaire economie vereist betere producten. Het is bekend dat we zeer spilzuchtig zijn met onze grondstoffen. Het recycleren gaat Vlaanderen al vrij goed af, maar we moeten naar een systeem waarbij de traditionele recyclagesector steeds minder nodig is. Producten moeten langer meegaan en beter te repareren zijn. In de circulaire economie is hergebruik van volledige producten of componenten bovendien vanzelfsprekend.
In die nieuwe economie wordt de burger niet langer als consument, maar als gebruiker benaderd. Het draait om de functie van een product. Dus als een deelsysteem voor auto’s ervoor zorgt dat er veel minder auto’s op de weg zijn, terwijl de consumenten mensen toch goed van A naar B geraken, dan moet de politiek daarvoor kiezen. De politiek kan helpen door slimme fiscale maatregelen te nemen, maar bijvoorbeeld ook door overheden zelf circulair te laten aankopen. Zo creëert ze zelf een markt voor betere bedrijven.
Steun lokale verankering
De lokale context is voor circulaire initiatieven enorm belangrijk. Deelsystemen zoals Peerby en Repair Cafés zijn succesvol omdat ze op wandelafstand mensen met elkaar in contact brengen. We zien daarnaast ook minder goede uitwassen van nieuwe businessmodellen, zoals AirBnB, waarbij een potentieel goed initiatief leidt tot stijgende huizen- en huurprijzen in de centra van grote steden.
Voor de politiek wacht een taak om initiatieven in de deeleconomie of dienstverlening te stimuleren zodra ze gunstig zijn voor het verminderen van het grondstoffengebruik en daarnaast ook niet allerhande negatieve effecten hebben. De Vlaamse steden en gemeenten kunnen ook een ondersteunende en coördinerende rol spelen om juist de initiatieven met lokale meerwaarde te laten slagen.
Burgers aan de macht
Daar waar telefoons en andere apparaten nu vaak onmogelijk zelf te repareren zijn, moet dit in de toekomst vanzelfsprekend zijn. In de circulaire economie krijgen burgers steeds meer invloed op producten. Er vindt als het ware een democratisering plaats.
Nieuwe circulaire bedrijven moeten ook steeds meer in de handen van de lokale bevolking terecht komen. Neem het voorbeeld van AirBnB: op dit moment worden de winsten van deze onderneming weggesluisd naar Sillicon Valley, terwijl de inwoners van steden met de nare neveneffecten van het bedrijf kampen. Vergelijk dat eens met een hypothetische AirBnB-coöperatieve op lokaal niveau, die vanuit zijn eigen intrinsieke motivatie accommodaties aan toeristen aanbiedt, de stad leefbaar houdt en de winsten ten goede laat komen aan de lokale gemeenschap.
Uitgebreide producentenverantwoordelijkheid
Heel veel producten kampen met negatieve neveneffecten die het beste door producenten kunnen worden opgelost. Uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV) kan helpen om bijvoorbeeld afval beter in te zamelen en te recycleren, zoals we zien bij Recupel voor elektrische apparaten en Fost Plus voor huishoudelijke verpakkingen. Maar UPV kan ook helpen om producten beter te ontwerpen. Op de huidige lineaire economie moet er voor iedere koelkast 10 euro betaald worden aan Recupel, ongeacht de duurzaamheid daarvan. In een circulaire economie moet de bijdrage voor goed herstelbare koelkasten met een lange levensduur veel lager zijn dan voor de achterblijvers.
Denk aan systemen
Wat wij hierboven voorstellen is niets minder dan een fundamentele verschuiving in de economie. Het gaat niet om één enkele maatregel, maar om een visie op economie waarbij we verantwoordelijkheden leggen bij producenten om producten goed te ontwerpen en negatieve neveneffecten tegen te gaan. Het hele systeem, inclusief de participatie van de burger, draait om veranderende verhoudingen tussen producenten en consumenten, waarbij we die laatste groep steeds meer als gebruikers in plaats van verbruikers zien.
Het einddoel is even simpel als ambitieus: veel minder grondstoffen verbruiken. Maar wie de werkelijke aard van de uitdaging voor zich ziet, beseft dat de circulaire economie zowel veel politieke moed als samenwerking zal vragen tussen lokale, regionale, federale en Europese overheidsdiensten, bedrijven en maatschappelijke organisaties. De circulaire economie vereist een andere inrichting van onze maatschappij. We kijken uit naar diegenen die zich daar hard voor willen inspannen.