Er moesten drie studies aan te pas komen om de effecten van statiegeld te bestuderen. Nu ze zijn afgerond wacht de politiek de taak om het moeilijke besluit te nemen. Kiest ze voor schonere straten, meer recyclage en een beter leefmilieu, of moet de bevolking maar leren leven met de rotzooi op straat? Minister Joke Schauvliege (CD&V) toont zich positief over statiegeld, maar de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) adviseert tegen de invoering ervan en steekt daarmee een stok in het wiel van de circulaire economie.
Statiegeld werkt
De OVAM liet drie studies uitvoeren: een kosten-batenanalyse van de invoering van statiegeld voor verschillende scenario’s, een studie waarin de implementatie van één concreet scenario wordt uitgewerkt en een juridische analyse.
Het studiewerk spitste zich toe op het scenario waarin 25 eurocent statiegeld wordt geheven op plastic drankverpakkingen en blikjes die consumenten weer terug krijgen bij het inleveren daarvan. Dat kan bij de supermarkt, maar ook bij de kiosk of de frituur. Voor die laatste kleine handelszaken zou de terugname op vrijwillige basis zijn.
Statiegeld leidt ertoe dat het zwerfvuil met ongeveer 40% daalt, want dat is het aandeel flesjes en blikjes. Volgens het studiewerk zou statiegeld jaarlijks 77 miljoen euro kosten (met een grote onzekerheidsmarge), en bij een inleverpercentage van 90% van de drankverpakkingen zou het ook 82 miljoen euro opbrengen (eveneens met een grote onzekerheidsmarge). Daardoor wordt het systeem zelfbedruipend. Wanneer meer dan 90% van de flesjes en blikjes wordt ingeleverd, nemen de opbrengsten af en zal de industrie een deel van de kosten moeten financieren.
Daarnaast zullen gemeentes ook nog eens maximaal 20 miljoen euro per jaar besparen omdat ze minder zwerfvuil hoeven op te ruimen. De opruimkosten bedragen nu al 60 miljoen euro per jaar, enkel en alleen om te zorgen dat de omgeving niet nog vuiler wordt.
Onze kosten-batenanalyse
Bij het uitgevoerde studiewerk is er alles aan gedaan om de kosten in rekening te brengen. Zelfs voor het handmatig innemen van flesjes en blikjes, iets wat in de regel tijdens de reguliere werkuren zal worden geabsorbeerd zonder extra personeelskosten, worden miljoenen aan kosten in rekening gebracht.
Maar de studies berekenden niet wat de milieubaten of de maatschappelijke baten van statiegeld zijn. En toch komt de OVAM op basis van die analyse tot een negatief advies. Het is vreemd dat de overheidsdienst in een kosten-batenanalyse niet meeneemt dat CO2 ook een prijs heeft. Veel bedrijven pleiten nota bene al voor een koolstoftax. Dat het uit de hand gelopen grondstoffengebruik in de nabije toekomst ook leidt tot hogere kosten voor de maatschappij, is evenmin onderdeel van de berekening. Zelfs de 40% minder zwerfvuil op het land, in de waterlopen, in de zee, in de magen van vogels, vissen en ook het rundvee, blijkt geen waarde te hebben in de kosten-batenanalyse van de OVAM. En dat zijn enkel de milieukosten. Wat dachten we van de waardedaling van huizen door zwerfvuil op straat? Of van het onbehagen dat zwerfvuil oplevert voor de mensen? Die factoren tellen blijkbaar niet mee.
Wat eveneens ontbreekt is een alternatief voorstel dat net zoals statiegeld het zwerfvuil met 40% vermindert en de recyclage serieus verhoogt. Wij zijn vragende partij voor een kostendoorlichting van alternatieve maatregelen die dat effect bereiken.
Statiegeld = circulaire economie
Statiegeld is een wezenlijk onderdeel van de circulaire economie. Niet enkel omdat het veel vuil van de straten haalt of omdat het de recyclage van flessen en blikjes significant verhoogt. Statiegeld is circulair omdat het ook perfect past binnen een systematische benadering van het afvalbeleid. Door hoogwaardige materialen zoals plastic drankflessen en metalen blikjes selectief in te zamelen, ontstaat er ruimte in de blauwe zak voor andere plastics. Fost Plus, OVAM en VVSG voeren daar nu een proefproject naar uit, maar het is bekend dat wanneer je werkelijk alle plastic verpakkingen in één zak stopt, de extra plastics ook een negatief effect kunnen hebben op de kwaliteit van recyclage van de petflessen.
Daarom is een uitbreiding van de blauwe zak naar meer plastics in combinatie met een statiegeldsysteem zo interessant. Dan is er sprake van een geïntegreerd afvalbeleid waar kwaliteit en kwantiteit van recyclage met elkaar worden verenigd en het zwerfvuil met een ongekend grote hoeveelheid wordt verminderd.
Uit de nieuwe visienota voor 2050 van de Vlaamse regering blijkt dat de circulaire economie de hoogste prioriteit is. Het eerste concrete moment is nu aangebroken waarop de politiek kan laten zien hoe ze dat wil realiseren.