De smartphone zoals de iPhone, is niet zo slim als zijn naam laat vermoeden, toch niet als het om het ontwerp gaat. Dit is de boodschap van een nieuw spel ontwikkeld voor de smartphone door Molleindustria.
De donkere kant van de smartphone is al een tijd bekend. Denk maar aan milieu- en sociale problemen bij de ontginning van metalen die in smartphones zitten, een gebrek aan recyclage en bijgevolg een enorme milieudruk veroorzaakt door export van afgedankte toestellen naar Afrika. Onlangs is een ontwikkelaar van toepassingen voor smartphones op het slimme idee gekomen om de gebruikers te wijzen op de problematiek. In een speciaal voor dit doel ontworpen "app" (toepassing voor de smartphone) wordt de speler op vrij choquerende wijze geconfronteerd met de duistere kant van de smartphone. Een slimme zet, gevolgd door een minder slimme zet van Apple. Luttele uren al nadat het spel te koop werd aangeboden, liet Apple het spel van zijn online winkel halen. Een doofpotoperatie die anno 2011 niet veel effect heeft, dankzij het alomtegenwoordige internet en de sociale media.
Om slimme telefoons en andere hoogtechnologische toestellen te maken, zijn nu eenmaal verschillende speciale metalen nodig, waarvan er zich geen of weinig voorraden in de VS of Europa bevinden. Dus moeten de Apples van deze wereld wel een beroep doen op landen als Congo en China om aan deze metalen te raken. Dat deze landen niet echt doordacht omspringen met mensenrechten, of in het geval van Congo zelfs moordende rebellen profiteren van de opbrengsten in plaats van de lokale bevolking, vergeten de producenten graag. Bovendien vernietigen de mijnactiviteiten de natuurlijke rijkdommen in de omgeving.
Aan de andere kant van de keten ligt dan weer een aanzienlijke berg afval. De hoogtechnologische toestellen zijn vaak een kort leven beschoren, en slechts een deel belandt in het beste geval op het containerpark. Van de meer dan 1 miljard verkochte gsm's per jaar, bijvoorbeeld, wordt slechts 1% gerecycleerd. De overige 99% verdwijnt uit de kringloop, via het restafval, of via illegale dumping in Afrika. Daar drijft armoede mensen ertoe deze toestellen te verbranden om er waardevolle metalen uit te recupereren, met nefaste gevolgen voor gezondheid en milieu. Zijn er oplossingen?
Gezocht: slimme ontwikkelaars voor afvalpreventie
In California is er, onder druk van protestorganisaties, wetgeving gestemd die bedrijven verplicht om rekening te houden met de oorsprong van de door hen aangekochte metalen. In Europa wordt momenteel de richtlijn rond afgedankte elektrische en elektronische apparaten (WEEE-richtlijn) herzien. Deze richtlijn focust op de afvalfase. Anderzijds bestaat er ook de Ecodesign-richtlijn. Deze laatste moet ertoe leiden dat men bij het ontwerpen van een nieuw toestel oog heeft voor het bevorderen van recyclage en materiaalrecuperatie. Het is echter de combinatie van deze twee aspecten (ecodesign en eindeleven-behandeling) die cruciaal is voor een slim gesloten kringloop van elektrische en elektronische toestellen.
Daarnaast moet afvalpreventie veel meer aandacht krijgen. Zo wil men in het huidige voorstel voor de WEEE-richtlijn een inzameldoelstelling formuleren op basis van de hoeveelheid toestellen die op de markt komen. Het perverse effect hiervan is dat er een sterke stimulans ontstaat om zoveel mogelijk toestellen in te zamelen als afval, in plaats van de focus te leggen op verlenging van de levensduur en hergebruik. Veel beter zou dus zijn om innovatieve systemen te bedenken die de functionaliteit van smartphones en dergelijke leveren, maar met een minder grote doorstroom van toestellen. Dit kan bijvoorbeeld via uitleen- of deelsystemen en ruilinitatieven. Als de ontwerpers van slimme toestellen en slimme toepassingen hun creativiteit gebruiken om sociale innovatie te realiseren, dan is de écht slimme smartphone niet zo ver af.