Bond Beter Leefmilieu nam de driehonderd pagina's van het Vlaamse regeerakkoord onder de loep. Wat we vonden? Een plan dat nogal tegenstrijdig is vanuit milieu-oogpunt. Aan de ene kant zien we lovenswaardige engagementen voor meer natuur, vergroening van de landbouw en kernversterking. Aan de andere kant wordt de grootste bedreiging voor de biodiversiteit - de klimaatverandering - onvoldoende aangepakt. Een analyse per thema.
Klimaat
Volgens de Europese regels moet Vlaanderen tegen 2030 moet Vlaanderen 35% minder broeikasgassen uitstoten in de sectoren gebouwen, transport en landbouw (non-ETS). Dat gaat met dit regeerakkoord niet gebeuren. Toch engageert de regering zich tot een vermindering van minstens 80% van de uitstoot van broeikasgassen in Vlaanderen tegen 2050. Een loze belofte: zonder de juiste en voldoende maatregelen gaat die uitstoot zichzelf niet verminderen. En daarmee zijn we veroordeeld tot de staart van het Europese peloton. Het is ook onduidelijk of Vlaanderen op Europees niveau wil pleiten voor klimaatneutraliteit in 2050, een noodzakelijke voorwaarde om de doelstellingen in het klimaatakkoord van Parijs te realiseren.
Landbouw
Op vlak van voeding en landbouw neemt deze regering meer haar verantwoordelijkheid op. Het landbouwbeleid evolueert naar een geïntegreerd voedingsbeleid. De klemtoon komt te liggen op duurzame, gezonde voeding binnen een circulair systeem. De regering kiest ook voor een terechte focus op veeteelt: ze plant de steun aan landbouwinvesteringen (VLIF) beter te verzoenen met milieu- en klimaatdoelen. Ook de werking van het VLAM, dat promotie voert voor landbouwproducten, wordt sterker afgelijnd. Wat binnen dit voedingsbeleid wel ontbreekt, is de ambitie om het belang van plantaardige voeding centraal te stellen. Veel passages uit het landbouwhoofdstuk kun je op verschillende manieren invullen. Veel zal dus afhangen van hoe de minister deze tekst concreet maakt.
Circulaire economie
Wat met het materialenbeleid? Geen grote trendbreuk, wel enkele positieve maar voorzichtige en nog vage voornemens. Zo wil de regering niet alleen de impact van onze productie, maar ook de consumptie in rekening brengen. Dat is goed, want het leidt tot sterkere steun voor nieuwe product-dienstbusinessmodellen en beleid rond langere levensduur van producten, zoals herstel en hergebruik van onderdelen. Ook prima: de steun voor een routeplan voor circulaire gebouwen en circulaire ‘voorrangsregels’ bij openbare aanbestedingen.
Toch blijft het al bij al een mager beestje. Zo streeft de regering naar ‘maximale recyclage’, maar dat is een holle term. En ondanks de invoering van statiegeld in onze buurlanden en in Brussel en Wallonië wil deze regering er nog altijd geen werk van maken. We bespeuren ook geen enkele ambitie voor hergebruik van verpakkingen of kwaliteitsvolle recyclage (waarbij de waarde van het materiaal behouden blijft). Kortom, de wegwerpeconomie blijft gehandhaafd. De uitfasering van afvalverbranding blijft vaag, zonder tijdspad of planmatige aanpak. Er zijn geen roadmaps, afstemming met andere beleidsniveaus of concrete investeringsplannen. We missen dus een sterke impuls om circulariteit tot speerpunt te maken van de nieuwe economie, zoals Nederland dat bijvoorbeeld doet.
Mobiliteit
Om ons deel te doen in het tegengaan van de klimaatverandering, hebben we een shift naar emissievrije personenwagens en trucks nodig. Maar het regeerakkoord bevat geen stop op de verkoop van nieuwe personenwagens met een verbrandingsmotor in 2030. En de belofte voor meer laadinfrastructuur voor elektrisch transport is er dan wel, maar zonder concrete doelstelling. Biobrandstoffen krijgen een duim omhoog, maar die gaan niets oplossen, integendeel. Een lichtpuntje: nieuwe bussen van De Lijn moeten voortaan zero-emissie zijn.
De fiets is de grote winnaar van dit regeerakkoord. De Vlaamse regering wil 300 miljoen euro per jaar investeren in fietsinfrastructuur en inzetten op combimobiliteit. Maar dat gaat de Vlaming niet uit de file halen: het gebruik van de wagen wordt op geen enkele manier ontmoedigd, de meest voor de hand liggende tool hiervoor, de slimme kilometerheffing, is gesneuveld.
De regering neemt geen engagement op om de subsidies voor verlieslatende regionale luchthavens te stoppen of een vliegtaks in te voeren, en wil de luchthaven van Zaventem nog verder laten groeien. Ze plant wel te investeren in infrastructuur voor binnenvaart en walstroom.
Luchtkwaliteit
Hoe zorgen we voor schone lucht? Volgens deze regering met schonere auto's en een vlottere doorstroming van het verkeer. Helaas: het plan om van de files af te geraken, is extra (ring)wegen en rijstroken aanleggen, met de Oosterweelverbinding, de Brusselse ring en tal van lokale ring- of verbindingswegen. Helaas: extra wegcapaciteit trekt extra verkeer aan, dat bewijst studie na studie. Een glazen bol hebben we niet nodig om je te vertellen dat Vlaanderen de Europese regels voor stikstof nog verder zal overschrijden. Dit wil zeggen: meer astma en ademhalingsproblemen. De Vlaamse overheid is, na de rechtszaak van Greenpeace, verplicht om al in november een luchtkwaliteitsplan goed te keuren om te voldoen aan de EU-normen. Als dat niet gebeurt, moet de regering dwangsommen betalen. Dat besef is nog niet doorgedrongen, lijkt het.
Industrie
Er is geen spoor van een helder kader om de industriële transitie in goede banen te leiden. Dit transitiekader is nochtans broodnodig om op lange termijn investeringszekerheid en economische activiteit te garanderen in een klimaatneutrale toekomst. Een gemiste kans om ons voor te bereiden, want nieuw Europees klimaat- en industriebeleid zal dit onvermijdelijk op de agenda zetten. door nieuw Europees klimaat- en industriebeleid.
Wel is er sprake van een verderzetting van vrijwillige energie-overeenkomsten met de industrie, die tot hiertoe niet hebben geleid tot een fundamentele omslag. Mogelijk worden deze uitgebreid naar klimaat en circulariteit, wat zeer welkom zou zijn. Toch blijft het bij zachte instrumenten, zonder dat er voldoende tegenprestaties richting klimaatneutraliteit vanuit de industrie tegenover staan. De ‘Moonshot’-investeringsagenda voor innovatie in de industrie loopt ook verder, maar in haar focus neemt de nieuwe regering meer dan ooit een voorafname op technieken om koolstof af te vangen en op te slaan (of te hergebruiken), wat niet zal volstaan. Zo is er geen sprake van circulaire strategieën of een omslag van fossiele naar hernieuwbare grondstoffen.
Hernieuwbare energie
De doelstellingen voor hernieuwbare energie zijn - ondanks een verhoging van de doelstelling van windenergie - veel te mager. Vraag is ook hoe de regering die haar ambities voor wind denkt te halen, nu ze de verantwoordelijkheid voor de plaatsing van windturbines bij de gemeentebesturen legt. Daarbij loert het gevaar van Not In My Backyard (NIMBY) om de hoek. Het hoofdstuk hernieuwbare energie heeft een zeer enge focus op de verlaging van de kosten en de afschaffing van steun. Het ontbreekt aan een noodzakelijk flankerend beleid om de economische kansen van hernieuwbare energie ten volle te kunnen benutten.
Stookolieketels worden terecht uitgefaseerd. De diesels van de verwarming worden gebannen bij nieuwbouw of zware renovaties en ook een vervanging is niet meer mogelijk bij woningen die een gasnet voor de deur hebben. Deze maatregel staat of valt echter met een effectief handhavingsbeleid. Een verplichte registratie van verwarmingstoestellen dringt zich op. Van een afbouwscenario voor aardgas is in het regeerakkoord jammer genoeg geen sprake. En ook de broodnodige lastenverschuiving van elektriciteit naar aardgas en stookolie is uit de boot gevallen. De regering legt de focus enkel op het beperken van de elektriciteitsfactuur en mist zo een prachtkans om de verwarming te vergroenen.
Gebouwen
Huurwoningen krijgen een energienorm, die geleidelijk aangescherpt wordt. Huurders krijgen zo eindelijk zekerheid op een kwaliteitsvol dak boven hun hoofd. Tertiaire gebouwen moeten na verkoop binnen de vijf jaar grondig gerenoveerd worden en vanaf 2030 een minimaal energieprestatielabel halen. Onbegrijpelijk dat de gelijkaardige maatregel voor woningen gesneuveld is, terwijl die als hoeksteen van het renovatiebeleid ingeschreven staat in het ontwerpplan 2030 voor energie- en klimaat. Een mooie zet is de besparingsverplichting van 2,09% per jaar voor alle gebouwen van gemeenten, intercommunales en provincies. De Vlaamse overheid trekt de doelstelling voor haar eigen gebouwen ook op van 2,09% naar 2,5% per jaar.
Ruimtelijke ordening
De doelstellingen van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen worden bevestigd, met een bouwshift van bouwen in open ruimte naar bouwen in de stads- en dorpscentra. Het regeerakkoord bevat vooral maatregelen om sterker in te zetten op kernversterking, met onder meer aandacht voor nieuwe woonvormen, brownfieldontwikkeling en een mix van functies. Dit zal gebeuren samen met voorlopers uit de sector, middenveldorganisaties en lokale overheden. Het neutraliseren van slecht gelegen bouwzones krijgt veel minder aandacht en wordt voornamelijk beperkt tot watergevoelige gebieden. Het akkoord zegt niets over slecht gelegen woonreservegebieden of over zonevreemde bossen in bouwzones. Wel is het de bedoeling dat als open ruimte wordt ingenomen voor een harde ontwikkeling, dit gecompenseerd wordt door evenredig slecht gelegen bouwzones te neutraliseren. Hoe de regering dat wil doen, is niet duidelijk.
Natuur en bos
Deze legislatuur komen er 20.000 ha natuur extra onder natuurbeheer. Dat is positief: de erkenning van natuurreservaten heeft de afgelopen jaren veel vertraging opgelopen. Het regeerakkoord bevat de ambitie om tegen 2030 10.000 ha extra bos aan te planten, waarvan 4.000 ha tijdens deze legislatuur. Groenblauwe netwerken moeten zorgen voor de verbinding tussen de natuur- en bosgebieden. Veel zal nu afhangen van de budgetten die hiervoor worden voorzien.