De politieke discussie over de aanpak van zwerfvuil en verpakkingsafval blijft de gemoederen beroeren. Nadat minister Schauvliege vorige week haar langverwachte verpakkingsplan aankondigde, vond een pittig actualiteitsdebat plaats in het Vlaams Parlement. Dat debat draaide vooral rond statiegeld. Vrijdag belandt het dossier op de regeringstafel: zien we deze week eindelijk witte rook?
Het verpakkingsplan
De bedoeling was een breder debat over verpakkingen te houden, maar veruit de meeste aandacht ging naar het thema statiegeld. Logisch, want daar zitten nog de grootste knelpunten. De tussenkomsten in het halfrond leken aan te geven dat het water nog steeds erg diep is. Toch denken we dat een oplossing in zicht is. Laten we eerst kort overlopen wat het verpakkingsplan inhoudt.
Minister Schauvliege heeft in de pers, en gisteren in het parlement, weinig details vrijgegeven. We weten in elk geval dat het plan steunt op volgende grote principes:
- vermijden van overbodig gebruik van verpakkingen;
- milieuvriendelijke verpakkingen;
- inzetten op meer recyclage (via pmd-zak);
- zwerfvuil vermijden en handhaving verbeteren;
- de vervuiler betaalt;
- eenvoudig systeem van statiegeld.
Uitgebreide producentenverantwoordelijkheid
Concreet wil het plan de industrie laten betalen voor het opruimen van de verpakkingen die ze verspreidt. Indien de regering kiest om statiegeld in te voeren, voorziet het plan een financiering van dat statiegeldsysteem via 1) niet-geclaimd statiegeld; 2) de opbrengst uit de recyclage van ingezamelde blikjes en PET-flessen; en 3) een producentenbijdrage van 0,5 eurocent per blikje en 1,5 cent per flesje, hetgeen overeenkomt met de bedragen die in het succesvolle Noorse statiegeldsysteem worden toegepast. Die bijdragen hebben als bijkomend voordeel dat producenten aangemoedigd worden om het gebruik van plastic in verpakkingen af te bouwen.
Blauwe zak
Minister Schauvliege wil ook plastic yoghurtpotjes, botervlootjes, plastic folies en harde plastic verpakkingen via de zak recycleren. Dit is in feite wat Fost Plus zelf al voorstelde in hun aanvraag voor een nieuwe erkenning in 2019. Het grote verschil is dat Fost Plus de PET-flessen en blikjes in diezelfde PMD-zak wil blijven verzamelen, wat tot een kwaliteitsverlies van het uiteindelijke recyclageproduct leidt. De verschillende partijen waren het gisteren eens over de uitbreiding van die blauwe zak, dus we gaan er van uit dat dit er vrijwel zeker komt.
Plastic zakjes, hogere boetes en online winkels
Na Wallonië en Brussel moet ook in Vlaanderen een verbod komen op eenmalige plastic zakjes. Ook daarover was gisteren weinig controverse. Verder wil het plan de strafrechtelijke vervolging van zwerfvuil en sluikstorten loskoppelen van de bedragen voor GAS-boetes. Daardoor kunnen rechters in de toekomst hogere boetes dan 350 euro opleggen. Verder is het de bedoeling dat elk (buitenlands) bedrijf dat in Vlaanderen e-commerce ontwikkelt, een verpakkingsverantwoordelijke aanduidt die zich aanmeldt bij Fost Plus. Dit om te vermijden dat buitenlandse bedrijven ontsnappen aan verpakkingsregels die we opleggen aan Vlaamse bedrijven.
Verpakkingsfonds
Minister Schauvliege wil ook een verpakkingsfonds oprichten dat gefinancierd wordt door een heffing op verpakkingen die niet gerecycleerd worden. Het fonds moet onder meer de opruim van zwerfvuil helpen vergoeden en onderzoek naar meer recycleerbare verpakkingen financieren. Dit spoort met nieuwe inzichten omtrent de obstakels bij het recycleren van verpakkingen, zoals de recente studie van Go4Circle voor de FOD Leefmilieu.
Waar knelt het schoentje?
Iedereen was het gisteren eens over de uiteindelijke doelstelling, namelijk een volledige producentenverantwoordelijkheid. Aangezien de Europese Commissie zeer binnenkort een ambitieuze inzameldoelstelling voor plastic flessen van minstens 90% voorstelt, is het duidelijk dat we een versnelling hoger moeten schakelen. De facto kunnen dergelijke resultaten enkel behaald worden in een statiegeldsysteem.
Zoals het Noorse voorbeeld aantoont, zal de industrie bij zeer hoge, door de overheid opgelegde, doelstellingen zelf overgaan tot een statiegeldsysteem. Maakt het dan nog uit of de overheid dit rechtstreeks invoert, of onrechtstreeks via een systeem van uitgebreide producentenverantwoordelijkheid met ambitieuze doelstellingen?
Wij denken van wel: er zijn namelijk tal van belangrijke verdelingsvraagstukken die zo’n systeem meer of minder rechtvaardig maken. Waar plaatsen we de inzamelmachines? Hoeveel bedraagt de vergoeding voor handelaars? Maken we een onderscheid in de vergoeding bij grote supermarkten of kleine handelaars? Dit zijn politieke discussies.
De kat niet bij de melk zetten
Gezien de houding van de producenten (die tot dusver weinig (financiële) verantwoordelijkheid willen opnemen om zwerfvuil substantieel te beperken en zich in dit debat steeds hebben verzet) lijkt het ons verstandig om de kleine letters en de details van het systeem niet door de betrokkenen zelf te laten opstellen.
De tegenstanders van statiegeld (uit de industrie) hebben de voorbije jaren voortdurend misleidende informatie gepubliceerd over de kosten voor de handelaars, het potentieel om zwerfvuil terug te dringen en zoveel meer, terwijl de buitenlandse voorbeelden duidelijk aantonen dat statiegeld een haalbaar, betaalbaar en doeltreffend systeem is. Om dit duidelijk te maken, hebben we een lijst met veelgestelde vragen (FAQ) gebundeld op onze website.
We denken dat de tijd wel degelijk rijp is voor een compromis binnen de regeringspartijen. In dat compromis stellen wij voor om duidelijke keuzes te maken hoe de industrie de ambitieuze doelstellingen moet bereiken. De sector heeft overduidelijk aangetoond dat ze niet van goede wil is en zelf niet bereid is om de volle verantwoordelijkheid te nemen. Dan is het logisch dat beleidsmakers hen niet de vrije teugel laten.
