De klimaatmars in Brussel vorige zondag zond een krachtig signaal naar onze politici. Willen we een leefbare planeet, dan moet het klimaatbeleid veel ambitieuzer. Een niet mis te verstane boodschap aan de start van de klimaattop in het Poolse Katowice. Ook de Europese ambities moeten omhoog. De doelstellingen die voor 2030 op tafel liggen, volstaan niet om de klimaatopwarming ruim onder de 2 graden te houden. Met de publicatie van de roadmap voor een klimaatneutraal Europa tegen 2050 doet de Europese Commissie nu een aanzet voor meer klimaatambitie op de langere termijn.
Meer ambitie nodig
Tot op vandaag heeft Europa de intentie om de uitstoot van de broeikasgassen met 80 tot 95 procent te verminderen tegen 2050. De doelstelling van het Parijs-akkoord vereist een wereldwijde nuluitstoot tegen 2050. Europa doet met haar roadmap nu voorstellen om te landen op netto nuluitstoot in 2050. Dit is een goede aanzet, al moet de ambitie nog hoger. Als ontwikkelde regio moet Europa haar emissies al tegen 2040 op nul laten landen. Daarvoor is er nog een lange weg te gaan. Tussen 1990 en 2016 daalde de Europese CO2-uitstoot met 22 procent.
Zeven bouwblokken
De Europese Commissie tekende acht scenario’s uit. De vooropgestelde scenario’s leiden van 80 procent tot 100 procent vermindering van de uitstoot van broeikasgassen in 2050, vergeleken met de niveaus van 1990. In grote lijnen is de weg naar nuluitstoot volgens de Commissie gebaseerd op zeven grote bouwblokken:
- Veel energiezuinigere en energieneutrale gebouwen
- Een doorgedreven inzet op hernieuwbare energie en een elektrificering van het energiegebruik
- Voertuigen met een lage of nuluitstoot van CO2, met een belangrijke rol voor elektrische mobiliteit en een veel efficiëntere organisatie en digitalisatie van het mobiliteitssysteem.
- Een competitieve energiezuinige en CO2-arme industrie binnen een circulaire economie
- Een slim netwerk met goede verbindingen tussen de Europese landen
- Een doordacht gebruik van biomassa voor de bio-economie en meer bebossing en een verbeterd landgebruik voor het het creëren van carbon sinks (het opvangen van CO2)
- Het “compenseren” van de overblijvende CO2-emissies door het toepassen van koolstofafvang en -opslag
Hernieuwbare energie vraagt sterke integratie van sectoren
Hernieuwbare energie en energiebesparing zijn doorheen alle scenario’s de absolute no regret-maatregelen. Zo zal tegen 2050 minstens 80 procent van de elektriciteit hernieuwbaar zijn. Het energieverbruik daalt afhankelijk van het scenario van 30 tot 50 procent ten opzichte van 2005.
Ook een elektrificatie van het eindverbruik (transport, verwarming, industriële processen) is een sleutelelement. Daardoor zal het Europese elektriciteitsverbruik stijgen. Al verschilt de mate van die stijging sterk naargelang het scenario. Zo zijn er scenario’s die sterker inzetten op elektrificatie en bijgevolg ook een heel sterke stijging kennen van de nood aan opslagcapaciteit, andere zetten meer waterstof in (die dan weer zeer veel elektriciteit vragen voor die waterstofproductie). Nog andere zetten heel sterk in op elektro-brandstoffen. Zetten we sterk in op energiebesparing en een circulaire economie, kunnen we de stijging van de de elektriciteitsvraag beperken tot 35 procent tegen 2050, aldus de Commissie.
Hernieuwbare elektriciteit vraagt een flexibeler energienet, betere verbindingen tussen de Europese landen, een verbeterd vraagbeheer met een verschuiving van de elektriciteitsvraag in functie van de productie en een flexibele aanvullende energieproductie. Energie-opslag en een goede integratie van de sectoren zal er daarbij voor zorgen dat de transitie op een snellere en kosten-efficiëntere manier kan gebeuren. Zo moeten bvb elektrische wagens en warmtepompen slim ingepast worden in het elektriciteitsnet, om pieken en dalen in elektriciteitsproductie te helpen opvangen.
In alle scenario’s ziet de Europese Commissie een rol voor hernieuwbare brandstoffen: waterstof en methaan via elektrolyse of via steam reforming en afvang van CO2, maar ook biobrandstoffen krijgen een rol toebedeeld. Hernieuwbare brandstoffen worden bij voorkeur toegewezen aan sectoren die op een andere manier moeilijk te decarboniseren zijn, zoals industrie en zwaar transport. Ondanks het beperkte potentieel, het ontbreken van een huidige business case en het geringe maatschappelijke draagvlak, is koolstofafvang en -berging toch noodzakelijk volgens de Commissie. Niet enkel voor industrie, maar ook voor energieproductie op basis van biomassa.
Geen bijkomend beleid
Merkwaardig genoeg wil de Europese Commissie met deze langetermijnstrategie geen nieuw beleid lanceren of de 2030-doelstellingen herzien. En daar knelt het schoentje. De huidige Europese doelstellingen voor 2030 (minstens 40% CO2 minder in 2030, minstens 32% hernieuwbare energie en minstens 32,5% minder energieverbruik) schieten drastisch te kort. Rekenen we alleen op het beleid dat in de pijp zit voor deze 2030 doelstellingen, verminderen we de CO2 uitstoot tegen 2050 slechts met 60%. Als we de 2030 doelstellingen niet aanscherpen, halen we een nuluitstoot tegen 2050 nooit. Het IPCC stelt dat het vooral cruciaal is om de uitstoot op korte termijn scherp naar beneden te halen, willen we de klimaatopwarming onder de 1,5°C houden.
Naar een echte langetermijnstrategie
Nu ligt de bal in het kamp van het Europees Parlement en de Europese Raad om op de scenario’s van de Europese Commissie verder te bouwen en tegen 2019 een langetermijnstrategie af te leveren als bijdrage voor het klimaatakkoord van Parijs. De lidstaten, en dus ook België, moeten tegen 2020 zelf ook een langetermijnstrategie op tafel leggen. Landen als Frankrijk en Spanje kwamen al naar buiten met dit huiswerk. In België zijn we daar nog niet. Vreemd genoeg werden er al plannen opgemaakt voor 2030, zonder een zicht te hebben op de langetermijnstrategie voor 2050.
In de Europese roadmap liggen heel wat thema’s op tafel waar nog veel discussie over nodig is. Denk maar aan de rol van biomassa, of hernieuwbaar gas en waterstof. Maar ook de vraag of technieken zoals CCS en CCU nodig zijn en in welke mate. Boeiende materie waarover nog veel water door de zee zal vloeien. We vatten die discussies dus beter vandaag aan dan morgen.
