Ontdek de concrete en hapklare maatregelen om de transities naar een circulaire en hernieuwbare samenleving te versnellen in een open en groen Vlaanderen.
Dit memorandum kwam tot stand met bijdragen vanuit het netwerk van Bond Beter Leefmilieu.
In de voorbije legislatuur zijn er baanbrekende ideeën gelanceerd. Denk aan de nieuwe ruimtelijke visie en de betonstop, of ministers die ijveren voor een hernieuwbare en fossielvrije toekomst. De regering Bourgeois eindigde echter met een stevige kloof tussen woorden en daden. Want in tegenstelling tot de boude ideeën, gaat het ruimtebeslag gewoon door, stijgen de broeikasgasemissies al drie jaar op rij en is de luchtkwaliteit in de steden en langs drukke wegen ondermaats.
De volgende regering moet duurzaamheid als een topprioriteit naar voren schuiven door te kiezen voor de kansen van vergroening. Gelukkig is intussen grotendeels geweten wat er moet gebeuren. Vooruitstrevende organisaties en bedrijven wijzen de weg. Hoog tijd om er eindelijk werk van te maken. Behoud de resterende open, groene ruimte door een betonstop. Bouw de veestapel af voor proper water, een gezonde bodem en betere luchtkwaliteit. Voer een slimme kilometerheffing in die tegelijk de files, luchtvervuiling en broeikasgasemissies doet dalen. Laat geen blikjes en flesjes meer toe in de straten, bermen en natuur dankzij statiegeld. En ga voor een planmatige uitrol van hernieuwbare warmte om stookolie en aardgas uit te faseren.
Andere Europese landen leren dat zulke stappen vooruit mogelijk zijn, tenminste als de overheid de sociaaleconomische en ecologische uitdagingen samen aanpakt. We moeten af van het kortetermijnbeleid, dat met op zichzelf staande beleidsmaatregelen de verkokering in de hand werkt. De ambitie is om een welvarend en aantrekkelijk Vlaanderen op te bouwen, door werk te maken van de volledig hernieuwbare en circulaire economie. Die economie is ingebed in een groen en open Vlaanderen, met een duurzame landbouw.
De overheid kan met een transitiebeleid zuurstof geven aan organisaties en ondernemingen die voorop lopen. Maar ook door lasten te verschuiven, inkomsten uit een CO2- of kilometerheffing slim in te zetten en de maatschappelijke kosten van milieuproblemen snel te verminderen, kan ze voorlopers steunen. Minder files betekent meer tijd voor werk of gezin, minder milieukosten en vlot bereikbare ondernemingen. Net zo betekenen de meeste milieumaatregelen een win voor burgers en bedrijven. Het komt erop aan om die voordelen, over de verschillende beleidsdomeinen heen, in beeld te brengen en te verzilveren.
Dit memorandum bevat tal van concrete maatregelen die van de hernieuwbare en circulaire economie een succes kunnen maken. We hebben er bewust voor gekozen om veel maatregelen in kaart te brengen, omdat we er rotsvast van overtuigd zijn dat de volgende Vlaamse Regering breed kan inzetten op vergroening en duurzaamheid. We delen de maatregelen onder in vijf transities, waarbij we telkens de prioriteiten aanstippen. De wisselwerking en synergie tussen een sterk beleid rond ruimtelijke ordening, mobiliteit, energie, circulaire economie en landbouw, ligt voor de hand.
Voor het ruimtelijk beleid komt het er op aan de vertaalslag te maken van een ruimtelijke visie naar de vergunningenpraktijk. Stop de verharding en versnippering van de schaarse open ruimte. Daarbij moet de Vlaamse overheid woonuitbreidingsgebieden, signaalgebieden en woonparkgebieden omzetten naar natuur, bos of park en hiervoor ook voldoende budget voorzien. Een betere ruimtelijke ordening doet de nood aan verplaatsingen dalen, maakt de uitbouw van hernieuwbare elektriciteit en warmte mogelijk en ontsluit de lokale meerwaarden van de circulaire economie. Het is de conditio sine qua non van alle transities gericht op duurzaamheid.
In het mobiliteitsbeleid ligt de klemtoon op het verminderen van verplaatsingen met de wagen en op het elektrificeren van alle vervoerswijzen, zodat het gebruik van hernieuwbare energie mogelijk is. Daartoe moet de Vlaamse overheid een slimme kilometerheffing invoeren met sturende milieucriteria voor personenwagens. Die heffing zal voldoende hoog moeten zijn om de doelen uit het klimaat-, luchtkwaliteits- en mobiliteitsplan waar te maken. Daarnaast is een kalender nodig om voertuigen met een verbrandingsmotor uit te faseren in lijn met wat nodig is om de doelstellingen uit het klimaatakkoord van Parijs te realiseren. Ook de uitbouw van voldoende alternatieven voor individueel wagengebruik verdient een extra inspanning en voldoende budget. Het gaat hierbij om openbaar vervoer, fietsinfrastructuur, elektrisch vervoer en ritdelen. Al deze alternatieven kunnen toegankelijk gemaakt worden via MaaS-platformen.
In het energiebeleid moet de Vlaamse overheid werk maken van 10 gigawatt zon en wind op land tegen 2030. Tegelijk kan ze met sectorale doelstellingen het energieverbruik stevig terugdringen. Het komend decennium start de uitfasering van fossiele brandstoffen. Zo moet er voor de stookolieketel al een verkoopverbod komen in de volgende regeerperiode. Twee elementen van de energietransitie waarop tot nu toe weinig gefocust werd, verdienen meer aandacht en uitwerking: een ruimtelijke strategie voor de uitrol van hernieuwbare warmte en een strategie voor een koolstofarme industrie tegen 2050.
In het beleid rond de circulaire economie is er nood aan een interfederale roadmap die versnippering in het circulair en industrieel beleid tegengaat. Statiegeld voor de inzameling van ‘fast moving consumer goods’ is een quick win, aangezien een statiegeldsysteem de beste manier is om materialen opnieuw in te zamelen voor hoogwaardig hergebruik of recyclage. Bij openbare aanbestedingen kan de overheid circulaire voorrangsregels hanteren. Belangrijke criteria zijn de mate van hergebruik en reparatie, herstelbaarheid en recycleerbaarheid en gerecycleerde inhoud. Ten slotte moet de overheid werk maken van een ondersteunings- en investeringsplan voor bedrijfsmodellen die nieuwe product-dienstcombinaties vermarkten.
In het landbouw- en voedingsbeleid ten slotte, moet Vlaanderen de hervorming van het Europees landbouwbeleid (GLB) aangrijpen om volop te gaan voor duurzaamheid en vergroening. De omvang van de veestapel zal geleidelijk aan moeten krimpen, zodat ze is gehalveerd tegen 2050. Die doelstelling, en de uitwerking ervan, is voor de volgende beleidsperiode en kan gepaard gaan met een voedingsbeleid dat de kansen grijpt van meer plantaardige producten.
Alvast veel inspiratie gewenst met dit memorandum van de Vlaamse natuur- en milieubeweging voor de volgende gewestelijke verkiezingen!
Eerder werkten we samen met de drie andere milieufederaties (IEW, BRAL en IEB) en WWF, Greenpeace en Natuurpunt ook al een memorandum af voor de federale verkiezingen. De samenvatting vind je hier, de lange versie hier.