Foto Peter Bond Unsplash

Slecht nieuws voor het klimaat: de circulaire economie boert achteruit

Foto Peter Bond Unsplash

Vorige week publiceerde Circle Economy andermaal haar ‘Circularity Gap Report’. Slechts 9% van de mondiale economie is circulair is het harde verdict, maar erger nog: de trend is negatief. Ondanks de hype van de circulaire economie belanden meer producten dan vorig jaar na gebruik rechtstreeks op de vuilnisbelt.

Waarom is dat geen goede zaak voor het klimaat?

Ruim 9 op de 10 aan mineralen, fossiele brandstoffen, metalen en biomassa in onze wereldeconomie gaat verloren. Dus 90% van de 92,8 miljard ton grondstoffen moeten we elk jaar vervangen door nieuwe, tenzij we er in slagen de grondstofvraag te beperken of materialen in een kringloop te brengen. De impact van die lineaire economie op het klimaat is enorm. 

Circle Economy berekent dat 62% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen vrijkomt bij de ontginning, verwerking en productie van goederen om in onze noden te voorzien. Dat ligt in de lijn van onderzoek door de OESO, die ontdekte dat 50 tot 65% van de totale broeikasgasuitstoot van vier onderzochte landen (Duitsland, Mexico, Australië en Slovenië) gekoppeld is aan materiaalgebruik. 

Een gemiste kans voor het klimaat

De inzet van circulaire strategieën is cruciaal om de nood aan nieuwe grondstoffen en de daarbij horende klimaatimpact terug te dringen. Volgens Circle Economy kunnen we daarmee ongeveer de helft van de emissiekloof dichten. Het is niet verwonderlijk dat overheden, bedrijven en burgers daarom sterker inzetten op het versterken van een circulaire economie. Toch blijven we op onze honger zitten, ook in eigen land. 

Zo zijn er in het Belgisch klimaatplan voor 2030 geen duidelijke beleidslijnen uitgezet over circulaire economie. In de Vlaamse versie zijn er wel enkele transversale maatregelen opgenomen, maar ze behoren zeker niet tot de kern van het plan. Dat is een gemiste kans. 

De foute koersrichting

Het grondstofgebruik is verdrievoudigd sinds 1970, en als we niets doen zal het opnieuw verdubbelen tegen 2050. Daarbij komt dat de grondstofproductiviteit sinds 2000 opnieuw daalt. Dat betekent dat de wereldeconomie nu meer materiaal per eenheid BBP gebruikt dan voordien. Dat is vooral te wijten aan de verschuiving van de productie naar ‘inefficiëntere’ productielanden zoals China, India en landen uit Zuidoost-Azië. 

Dat is allerminst een argument om op onze lauweren te rusten en het zware werk aan de Chinezen over te laten. Die productie is namelijk voor een groot stuk bestemd voor rijke westerse landen. Zo toont onderzoek van VITO voor de Vlaamse Milieumaatschappij aan dat koolstofvoetafdruk van de Vlaamse consumptie zich voor tweederde buiten Vlaanderen bevindt. Bovendien kent die voetafdruk een stijgende trend sinds 2003.

Er bestaat een lineair verband tussen de koolstofvoetafdruk en de materialenvoetafdruk. Met andere woorden, naarmate de economie groeit, consumeren we meer grondstoffen, wat dan weer uitmondt in een hogere koolstofvoetafdruk. Een absolute ontkoppeling van de groei en de koolstof- en materialenvoetafdruk is voorlopig nog toekomstmuziek. 

Wat moeten we doen?

Het is duidelijk dat we fundamentele hefbomen nodig hebben om die trend te keren. Circle Economy schuift drie belangrijke strategieën naar voren: het verlengen van de levensduur van producten, verbeterde recyclage en circulair design, waardoor minder grondstoffen nodig zijn. Daarnaast roept het rapport op om klimaatbeleid en de circulaire economie op elkaar af te stemmen via het fiscaal beleid.

We moeten korte metten maken met de steun voor fossiele brandstoffen en ander grondstofgebruik. In dat opzicht heeft de fiscale steun voor salariswagens in ons land geen enkele reden meer tot bestaan. We moeten emissies en buitensporig grondstofgebruik ook stelselmatig zwaarder belasten, bv. via een koolstoftaks. We moeten tegelijk de lasten op arbeid verlagen.

Arbeidsintensieve activiteiten in de circulaire economie botsen vanwege die relatief hoge lasten op arbeid op fundamentele drempels. Door het fiscale stelsel op een sociaal rechtvaardige wijze om te gooien geven we opnieuw zuurstof aan beloftevolle initiatieven die inzetten op het behoud van waarde zoals herstel, hergebruik, gedeeld gebruik en dienstverlening. Retoursystemen in de logistiek, recyclage en ontmanteling worden economisch interessanter, en zullen vervolgens ook meer jobs opleveren.

Zet België op weg naar circulaire topregio tegen 2030

Onze noorderburen zijn al langer aan de slag met dit idee. Het Nederlands planbureau maakte de voorbije jaren stevig werk van fiscale vergroening en het beprijzen van milieuschade. De organisatie Ex Tax zet al geruime tijd het idee van een circulaire tax shift op de agenda in Nederland (en Europa). Ook in eigen land moeten we onderzoeken hoe we een sociaal rechtvaardig fiscaal systeem kunnen uitdokteren. 

Een eerste aanzet werd al gegeven met het debat over koolstoftarifering, maar dat belicht maar een facet van een breder fiscaal beleid. Gelet op de ontzettende klimaatuitdaging en de opportuniteiten voor mens, milieu en maatschappij, is de circulaire tax shift een onmisbaar agendapunt voor de volgende federale en gewestelijke regeringen om van België een circulaire topregio te maken tegen 2030. 

Circulaire businessmodellen

Meer over Circulaire businessmodellen