Vorige week maakte de stad Antwerpen bekend dat ze een milieu- of lage-emissiezone wil invoeren. Tussen de Scheldekaaien en de Singel worden vanaf 2016 enkel nog dieselwagens toegelaten die minimaal voldoen aan de Euro 4-norm, of aan Euro 3-met roetfilter. Benzineauto’s moeten aan de Euro 1-norm voldoen. Dit geldt zowel voor personen- als vrachtvoertuigen. In 2020 zullen deze toelatingsvoorwaarden nog verder worden aangescherpt. Hiermee gaat Antwerpen in op een langbestaande eis van Bond Beter Leefmilieu.
Reeds in de vorige legislatuur liet de milieudienst van Antwerpen de effecten van een lage-emissiezone uitvoerig onderzoeken door Transport & Mobility Leuven (TML). Volgens het rapport reduceert de milieuzone de hoeveelheid aan fijn stof in de binnenstad met een derde.
Het is nu aan de Vlaamse en federale overheid om eindelijk werk te maken van het beloofde wettelijk kader, zodat ook andere steden het voorbeeld van Antwerpen zullen volgen. De stad Gent kondigde al aan ook met een milieuzone te willen starten zodra dit kader rond is.
Bovendien kan de invoering van een milieuzone een impuls geven aan de Vlaamse overheid om ook andere structurele maatregelen te nemen op mobiliteitsvlak. Ook op de Antwerpse ring bvb, die onder de bevoegdheid van de Vlaamse regering valt, kunnen milieuvoorwaarden worden opgelegd aan het verkeer. Binnen een straal van 500 meter van de ring wonen immers 100.000 inwoners die ook recht hebben op een gezonde leefomgeving. De regering kan inspiratie opdoen in Oostenrijk op de A12 tussen Innsbruck en Kufstein, waar vrachtwagens die niet aan de Euro-3 norm voldoen worden geweigerd.
Lage-emissiezones
Lage-emissiezones of milieuzones zijn centrale gebieden in de stad waar oude, vervuilende (vracht)wagens niet in mogen om op deze wijze de gezondheid van stadsbewoners te verbeteren. Er zijn al zeker 200 steden met dergelijke lage emissiezones in Nederland, Duitsland, Portugal, het Verenigd Koninkrijk en de Scandinavische landen.
Verkeer, luchtvervuiling en gezondheid
Volgens het Milieurapport Vlaanderen is milieuvervuiling verantwoordelijk voor 8% van alle ziektes in Vlaanderen. Per inwoner komt dit overeen met één verloren gezond levensjaar per inwoner, in een volledig leven bij een levenslange blootstelling aan de huidige niveaus van vervuiling. Bij kwetsbare personen - zoals astmapatiënten, jonge kinderen of bejaarden - is de impact zelfs nog groter.
Driekwart van de milieuvervuiling wordt veroorzaakt door fijn stof. Dieseluitstoot is daarbij de grootste boosdoener. Wegverkeer is niet alleen verantwoordelijk voor meer dan de helft van de uitstoot van elementair koolstof (de meest schadelijke fractie van het fijn stof), maar is ook de belangrijkste bron van verzurende stikstofoxiden. Door het vele verkeer in vaak smalle straten en door de dichte concentratie van bewoners in de steden, is de gezondheidsimpact van verkeer in de stad dan ook extra groot.
Milieuzones zijn het startpunt en geen eindpunt
Het Antwerps onderzoek van Transport & Mobility Leuven (TML) wijst uit dat een milieuzone tegen 2020 zorgt voor een bijkomende vermindering tot 12% minder stikstof door uitlaatgassen, 41% minder ultra fijn stof (PM2,5)en 69% minder elementair koolstof (EC)
Maar lage-emissiezones zijn helaas geen wondermiddel. Met emissiezones alleen zal Vlaanderen de opgelegde EU-normen voor luchtkwaliteit niet halen. Het is slechts een startpunt, geen eindpunt. De TML studie beveelt aan om de lage emissiezones te kaderen in een structureel duurzaam mobiliteitsbeleid en te combineren met andere maatregelen, zoals het verbeteren van fietsvoorzieningen en openbaar vervoer of het stimuleren van autodelen. Zoniet, dan dreigt de milieuwinst van een milieuzone teniet te gaan door een toename van het autoverkeer.
Impuls voor aanpassing wagenpark en voor stadsdistributie
Een milieuzone geeft impulsen voor een snellere aanpassing van het wagenpark en een toename van het gebruik van de Vlaamse roetfilterpremie. Volgens de studie van TML voldoet 17% van de personenwagens in België niet aan de normen. Het merendeel daarvan zijn euro 3-dieselwagens die na het plaatsen van een roetfilter wel de zone in mogen. De grootste aanpassingen zullen nodig zijn in het vrachtwagenpark, waarvan 41% niet aan de normen voldoet.
Een milieuzone kan ook een meer efficiënte stedelijke distributie stimuleren. Vanuit een distributiecentrum buiten de zone kunnen gebundelde leveringen worden uitgevoerd door kleinere en milieuvriendelijkere voertuigen, om zo het vrachtverkeer in steden te beperken.
Verder kan een lage emissie zone bijdragen aan een ander parkeerbeleid. Het zal bezoekend verkeer ertoe aanzetten sneller gebruik te maken van park & ride mogelijkheden. Door de auto te parkeren op een randparking en met de tram naar het centrum te rijden, spaart men niet alleen tijd maar ook de luchtkwaliteit.
Impuls voor de hogere overheden
De Vlaamse en federale overheid kunnen deze lokale beleidsmaatregel nog versterken met een verhoging van de accijnzen op diesel en met de afschaffing van fiscale voordelen voor bedrijfswagens, waarvan het overgrote deel dieselwagens zijn. Om de groei van het autoverkeer te beperken moet de hogere overheid ook werk maken van economische instrumenten, zoals een slimme kilometerheffing. Investeren in het aanleggen van bijkomende autowegen zou alleen maar contraproductief werken.
Het draagvlak is er
Vaak roept een maatregel zoals de invoering van een milieuzone of congestietaks aanvankelijk veel protest op. Uit buitenlandse voorbeelden blijkt echter dat de publieke opinie na invoering snel positiever wordt. In Stockholm was er aanvankelijk veel protest, maar blijkt 65 tot 70% van de bevolking nu pro te zijn. In Milaan heeft 80% van de bevolking zich vorig jaar in een referendum uitgesproken voor de uitbreiding van de maatregel naar een grotere zone en naar een groter aantal voertuigcategorieën.