De circulaire economie was nog nooit zo hip -- en kende nog nooit zo’n crisis. Overheden, bedrijven en milieu-ngo’s, allemaal vinden ze het concept interessant. Het idee om materialen zoveel mogelijk hun hoogste waarde te laten behouden dankzij hergebruik, herfabricage en recyclage is niet alleen milieuvriendelijk, maar houdt ook steek vanuit zakelijk oogpunt. De populariteit van het concept leidt echter tegelijk tot de uitholling ervan.
Elke multinational, zelfs de soort die naar olie boort, wil graag groen lijken. En daarvoor is de circulaire economie vaak het perfecte alibi. Neem bijvoorbeeld de welbekende producent van suikerwater, Coca-Cola. Die firma steunt de Ellen MacArthur Foundation, een stichting met als enige doel de circulaire economie tot realiteit maken.
Op hun website staat een helder diagram dat het enthousiasme en de drive van Coca-Cola voor de circulaire economie moet bevestigen.
Ze stellen dat Coca-Cola “ernaar streeft om het gebruik en de waarde van het plastic gebruikt voor de flessenproductie te maximaliseren” en dat het bedrijf concrete streefdoelen heeft, “zoals het objectief om tegen 2020 25% minder materiaal te gebruiken, om meer hernieuwbare stoffen te gebruiken, zoals petflessen op basis van planten, en om de algemene recycleerbaarheid van hun verpakkingen te verbeteren.”
Dat klinkt allemaal bijzonder mooi. Maar tegelijkertijd probeert Coca-Cola achter de schermen uit alle macht het invoeren van een statiegeldsysteem voor drankblikjes en -flessen in België en Schotland te voorkomen, en in landen waar dat soort plannen al operationeel zijn doet het bedrijf zijn best om die te ondermijnen. En dat terwijl statiegeld een belangrijk instrument is om afval te voorkomen, en op die manier in belangrijke mate bijdraagt tot meer recyclage en hergebruik.
Ook besloot Coca-Cola eerder dit jaar om zijn hervulbare plastic flessen van 0,5 en 1,5 liter in Duitsland en zijn glazen literflessen in België te schrappen. CEO Ulrik Nehammer van Coca-Cola Duitsland stelde zelfs dat “oplossingen gevonden moeten worden, anders blijven we zitten met hervulbare flessen tot het einde van deze eeuw.” Was dat niet net de bedoeling van de circulaire economie?
En Coca-Cola is niet alleen. Zo heeft ook Carlsberg iets bedacht dat er erg circulair uitziet -- aan de buitenkant. De Deense bierproducent wil mensen in de toekomst hun bier laten drinken uit volledig bio-afbreekbare flessen, gemaakt van papier. Ze noemen het ‘The Green Fiber Bottle Project’, het werd gelanceerd als deel van het ‘Carlsberg Circular Community Initiative’. Maar onderzoek toont aan dat hervulbare flessen een duidelijk lagere milieu-impact hebben dan flessen die slechts eenmaal gebruikt kunnen worden, ook als ze van papier zijn. De ‘Green Fiber Bottles’ zijn dus niet bepaald een grote hulp.
Het fundamentele probleem met Coca-Cola en Carlsberg is dat hun initiatieven op het eerste zicht een beter gebruik van materialen bevorderen, en de circulaire economie dus ondersteunen. Meer recyclage betekent meer circulaire economie, ben je zo geneigd te denken. Maar als we hun bredere bedrijfsstrategie bestuderen, wordt duidelijk dat Coca-Cola eigenlijk net ingaat tegen de ‘best practices’ van de circulaire economie, zoals statiegeldsystemen en hervulbare flessen.
Dit soort stappen kan de circulaire economie missen als kiespijn. Een afvalvrije kringloopeconomie -- met lage CO2-uitstoot, weinig energieverbruik, materialen die in de loop blijven -- kan werkelijkheid worden. Maar dan moeten bedrijven er echt naar streven om de afhankelijkheid van grondstoffen en de CO2-uitstoot te doen dalen, in plaats van elk proces dat vaag circulair lijkt op te blazen en zo het concept verdraaien en uithollen.
Een tweede oorzaak van de crisis van de circulaire economie is het feit dat politici en wetgevers tot nu toe die halve ‘inspanningen’ van de privébedrijven altijd zijn blijven prijzen. Later dit jaar zal de Europese Commissie haar langverwachte nieuwe voorstel voor de uitbouw van de circulaire economie op tafel leggen. Laten we hopen dat het helpt om die bedrijven te ondersteunen die nu al echt gemotiveerd zijn om hun impact op het milieu te reduceren. De Commissie moet de markt een fundamenteel nieuwe vorm geven, zodat business as usual niet langer een partner vindt in de circulaire economie.