Johan Van den Broek verliest zich graag in boeken, en stapelt die liefst zo hoog mogelijk. Hij houdt van de natuur en is, zoals elk weldenkend mens, bezorgd om zijn omgeving. Hij is wetenschapper (bioloog), milieukundige en ruimtelijk planner. Hij werkt ruim 35 jaar in de Vlaamse natuur- en milieuwereld. Daarnaast werkte hij ook als freelance auteur voor diverse uitgeverijen en voor Argus (voorheen Stichting Leefmilieu). Regelmatig bespreekt hij een boek voor Bond Beter Leefmilieu.
Wie “De Veluwe” zegt, denkt aan witte fietsen, een gigantisch groot heidegebied, parapluvormige vliegdennen en het Kröller-Müllermuseum. Eind vorig jaar lanceerde uitgeverij Blauwdruk een opvallend boek met een eenvoudige titel: “De Veluwe”. De Veluwe is veel meer dan een boek. De Veluwe is hét aanlokkelijkste en grootste natuurgebied van Nederland, omvat twee Nationale Parken en inspireert velen, ook in Vlaanderen. Uiteraard draagt het boek bij aan de promotie van het gebied. Als je het boek wat langer bekijkt, merk je hoe degelijk wetenschappelijk de inhoud is. Een klassieker in een modieus pak.
Vanuit het landschap wordt het ontstaan ervan uitgelegd
Wat wordt bedoeld met “De Veluwe”? Het boek heeft het steevast over het geheel van het centrale Veluwemassief, ongeveer 100 000 ha, omringd door de lager gelegen gebieden Oude Zuiderzeekust, IJsselvallei, Veluwezoom en Gelderse Vallei. De vier samen zijn goed voor nog eens 120 000 ha. Het zijn de rafelranden van het massief en juist die randen zijn erg beeldbepalend. Het centrale gebied is amper bewoond, de randen zijn dichtbevolkt. Het boek strooit rijkelijk met antwoorden op de ‘waarom-vraag’. Waarom ziet het gebied er vandaag zo uit en waarom is het een Nationaal Park met zo’n hoge kwaliteit? Cruciaal is dat het gebied door mensen werd verlaten omdat er geen (landbouw)opbrengst meer was. Gevolg was dat de bebouwing verdween, wat pijnlijk illustreert hoe de situatie in Vlaanderen is.
Vanuit het bestaande landschap wordt het ontstaan ervan uitgelegd, hoe de natuur een rol speelde, hoe de mens een rol een speelde en hoe mensen zich organiseerden.
Het boek is een aaneenschakeling van vele kleine verhalen voor tientallen verschillende deelgebieden, elk met hun eigen verhaal. Telkens wordt de relatie gelegd met het geheel. Je leest dus over geologie in combinatie met landgebruik én over het achterliggende sociale systeem. Veel aandacht gaat naar de mechanismen achter het ontstaan van het landschap, een samenspel van mens en natuur. Samengevat: gletsjers gaven het gebied vorm, het centrale hoger gelegen deel werd intens bewoond en uitgeput, daarna grotendeels verlaten, werd jachtdomein voor welgestelden en later een beschermd landschap. Je ontmoet in het boek begrippen zoals wallen, dijken, stuwwal, interglaciaal, afzettingen, stuifzandgordel, hakhoutbos, veekerende houtwal, fortduin, grindige smeltwaterafzettingen, begrazingsdruk enzovoort.
Het boek is zowel inhoudelijk als technisch van een hoge kwaliteit, met een verzorgde vormgeving en vorm (24 cm X 27,6 cm). Het is dik (287 pagina’s), bevat heel veel kaarten en een behoorlijk aantal grote foto’s (doorlopend over 2 pagina’s). De hoogtebeelden en de reconstructies van vroegere landschapsbeelden maken het aantrekkelijker en beter leesbaar.
Bijna alle grote natuurgebieden in Europa konden “ontstaan” omdat ze geen economische waarde (meer) hadden.
En in Vlaanderen?
Vlaanderen kent momenteel één Nationaal Park, het Nationale Park Hoge Kempen, gestart met ongeveer 5 000 ha. Een schril contrast met De Veluwe. Sinds de oprichting ervan in 2002 is uitbreiden een doel, maar zo groot worden als De Veluwe is onmogelijk. De Veluwe is het grootste aaneengesloten natuurgebied van Europa met een oppervlakte van 91 200 ha, inclusief twee Nationale Parken, namelijk Nationaal Park De Hoge Veluwe en Nationaal Park Veluwezoom. Cruciaal is het ZEN-begrip zoals dat jaren geleden ook werd gebruikt bij de Vlaamse monumenten: zachtjes verwijzend naar het Boeddhisme, maar vooral alluderend op “zonder economisch nut”. Bijna alle grote natuurgebieden in Europa konden “ontstaan” omdat ze geen economische waarde (meer) hadden. Vele ervan waren dan ook verlaten landbouwgronden.
“Natuurbehoud is een maatschappelijk doel”, een zin die wijlen Professor Rudi Verheyen (UA, ecologie en natuurbehoud) voortdurend hanteerde. Een eenvoudige zin, en toch hebben velen het nog steeds niet begrepen. Nationale Parken en Landschapsparken zijn één van de vele instrumenten om dat doel te verwezenlijken. In Vlaanderen is inmiddels de eerste ronde beëindigd in de speurtocht naar nieuwe Nationale Parken en Landschapsparken. Een speurtocht? Het ontbreekt vooral aan grote aaneengesloten gebieden. Vele gebieden werden door het beleid geschrapt omdat er té veel lintbebouwing is. Maar hoe is het zo ver kunnen komen? Wisten we het niet, of begrepen we professor Verheyen niet goed?