In dit artikel: een blik op de kenmerken van de deel-economie, en wat er vandaag beweegt in de wereld.
Wereldwijd groeit er een nieuwe kijk op consumptie: de collaboratieve consumptie, waarbij toegang hebben tot een product de belangrijkste maatstaf wordt, en niet langer het echte bezit ervan. Ook in Vlaanderen groeit de interesse voor andere manieren van consumeren gestaag. Het afgelopen jaar is aan het onderwerp “consudelen” veel aandacht besteed in de media, dankzij de talrijke initiatieven die overal opduiken rond spullen delen, ruilen, weggeven, lenen, swishen, swappen, en ga zo maar door. Consudelen is zelfs genomineerd als woord van het jaar door Van Dale (stemmen kan hier nog tot 16 december), samen met andere woorden gelinkt aan delen: samentuin, geefkast of geefplein. Maar waar gaat het juist over? Wat leeft er internationaal, en kan het zijn dat dit meer wordt dan de zoveelste overwaaiende trend? In dit artikel werpen we een blik op de ontwikkeling van collaboratieve consumptie op wereldvlak.
Oud model in nieuwe outfit
Hoewel het delen van goederen al zo oud is als de mensheid zelf, heeft het zijn maatschappelijke rol sinds verschillende decennia grotendeels verloren in de rijke Westerse economieën. Maar nu lijkt delen aan een internationale comeback bezig. Tal van innovatieve diensten of online platformen doken de voorbije jaren op in de VS, Australië, Engeland of elders. Diensten en platformen waar vooral de jongste generaties handig gebruik van maken om toegang te krijgen tot ondermeer snelle mobiliteit (Lyft), een goedkope maar unieke slaapplaats op reis (AirBnb), kwaliteitsvolle tweedehands producten (Gazelle, Freecycle), een lekkere maaltijd (thuisafgehaald.be),... . De opkomst van dit soort nieuwe transactiemodellen werd door Rachel Botsman de “collaboratieve consumptie” genoemd. Ze schreef er niet alleen het boek “What’s mine is yours: the rise of collaborative consumption” ”over, maar richtte ook een platform op waar alle mogelijke initiatieven op verzameld worden en dat onderzoek doet naar de onderliggende drijfveren en succesvolle recepten.
Andere termen die gebruikt worden zijn sharing economy, peer-to-peer (met de P2P Foundation van onze landgenoot Michel Bauwens als internationale pionier), collaboratieve economie, deel-economie,... . Voor de geïnteresseerden: hier is een overzicht van verschillende begrippen en hun verbanden te vinden.
Waar het om draait
In een notendop komt het hier op neer: de collaboratieve economie is gebaseerd op transacties binnen netwerken van met elkaar verbonden mensen en gemeenschappen. De nood aan gecentraliseerde instituties valt hierbij grotendeels weg. Collaboratieve consumptie is de toepassing van dit model op producten en infrastructuur, en verandert de manier waarop we consumeren. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen product-dienstsystemen voor het delen van producten (Zipcar) redistributiesystemen voor het verkopen of weggeven van producten (eBay, Freecycle), en collaboratieve levensstijlen (co-housing, AirBnb). Volgende figuur geeft een overzicht van deze drie systemen.
De rol van een onderneming en van de burger in het collaboratieve consumptie-model kan verschillend zijn. Bij een product-dienstsysteem is het een bedrijf dat zorgt voor de goederen waarmee een dienst wordt geleverd aan de gebruiker (typevoorbeeld: Cambio autodelen). In een peer-to-peer model zijn het burgers onderling die producten delen (typevoorbeeld: particulier autodelen). Dit kan op een heel informele en directe manier, maar meer en meer wordt gebruik gemaakt van digitale platformen die interacties en transacties eenvoudiger moeten maken. Dit platform wordt dan door een bedrijf of organisatie aangeboden en beheerd. Een voorbeeld hiervan is de Carpoolplaza van Taxistop, dat carpoolen eenvoudiger maakt door het zoeken naar kandidaat carpoolers te centraliseren. Een ander voorbeeld is Sharetribe, dat een generiek model aanbiedt om online deel- of martkplaatsen te beheren, naar analogie van Wordpress voor blogs.
De internationale scene
De deel-economie is internationaal aan een sterke opkomst bezig. Time Magazine noemde het een van de grote ideeën die de wereld kan veranderen, The Economist oordeelde dat de deel-economie voldoende groot is geworden om de klassieke economie te verstoren. Zelfs binnen het World Economic Forum en het Europees Economisch en Sociaal Comité wordt aandacht besteed aan de deel-economie. Dit heeft alles te maken met de sterke groei van een aantal spelers uit de deel-economie, waaronder AirBnB, Lyft of Uber.
AirBnb is een online platform dat het mogelijk maakt om een kamer in je huis te verhuren voor een kort verblijf. Het succes van dit platform is zo groot dat het aanbod ondertussen meer dan 500 000 locaties omvat. De grootste hotelgroep ter wereld, Hilton, telt minder dan 200 000 kamers. Lyft en Uber zijn de deel-economie tegenhangers van de klassieke taxi: via een online app kan je een rit delen met een particuliere chauffeur. Deze spelers zijn zo populair geworden dat verschillende steden in de VS (maar recent ook Brussel) hun regelgeving hebben moeten aanpassen omdat de klassieke hotel- en taxisectoren in opstand komen (meer hierover in een later artikel).
Achter deze internationale typevoorbeelden van de deel-economie schuilen echter onnoemelijk veel kleinere, lokale initiatieven en start-ups die ontluiken. Voor wie een goed beeld wil krijgen van wat er bestaat: op de website collaborativeconsumption.com is een uitgebreide, wereldwijde inventaris te vinden. Twee zaken vallen hierbij op: heel wat deel-initiatieven maken gebruik van digitale technologie om mensen in een netwerk te laten samenwerken of delen, en voor elke menselijke behoefte (verplaatsen, wonen, eten, creatief zijn,...) bestaan tientallen modellen met onderlinge verschillen qua aanpak of focus.
De internationale opkomst van activiteiten in de deel-economie gaat tot slot gepaard met het ontstaan van ondersteunende organisaties en netwerken. CollaborativeConsumption.com werd al genoemd, en richt zich sterk op het vertalen van ontluikende deel-economie modellen naar ondernemerschap en bedrijven, inclusief een adviesbureau voor bedrijven en overheden. P2P Foundation Van Michel Bauwens en Ouishare.net vertrekken vanuit de peer-to-peer gemeenschap. Ze ondersteunen niet alleen collaboratieve consumptie, maar ook gedeeld produceren, leren of financieren. Peers.org lijkt een soort lobby-orgaan voor de deel-economie, met de mobilisatie van protest tegen overheden die wetgeving willen uitvaardigen om AirBnb of andere deel-economie spelers regels op te leggen.
In het volgende artikel brengen we de deel-economie in Vlaanderen in beeld, bekijken we hoe die verschilt van de internationale situatie, en gaan we op zoek naar de uitdagingen waar de Vlaamse spelers voor staan.
Jeroen Gillabel