De Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening laat momenteel toe om af te wijken van de stedenbouwkundige voorschriften voor ‘kleine’ handelingen van algemeen belang. Dit zijn handelingen die de algemene bestemming, het architectonische en landschappelijk karakter van het gebied niet in gedrang mogen brengen. Het gaat om werken zoals het aanleggen van een fietspad.
Met het oog op een snellere realisatie van projecten wil de Vlaamse Regering de lijst van handelingen van algemeen belang uitbreiden tot ‘alle handelingen van algemeen belang, met een ruimtelijk beperkte impact’. De mogelijkheid om ingrijpende infrastructuurwerken uit te voeren die afwijken van de stedenbouwkundige voorschriften zal hierdoor zeer sterk verruimen. Het uitbreiden van de lijst zou het in de toekomst mogelijk maken om zonder opmaak van een Ruimtelijk Uitvoeringsplan (RUP) en dus ook zonder bijhorend openbaar onderzoek en milieubeoordeling ingrijpende werken uit te voeren die afwijken van de bestemming van het gebied. Zo zouden nieuwe gemeentelijke verkeerswegen kunnen worden aangelegd; dagrecreatiezones worden uitgebreid met 20% en wegen, waterwegen en spoorwegen worden gewijzigd en uitgebreid. In dit scenario zou het kunnen dat de Brusselse ring en het Schipdonkkanaal uitgebreid worden met een simpele bouwvergunning. Recent probeerde Recover Energy zelfs om deze uitzonderingsprocedure in te zetten om een totaal onverantwoorde verbrandingsoven vergund te krijgen. Zelfs in de ruimtelijk kwetsbare gebieden zouden deze ingrepen mogelijk zijn, zolang ze ‘gelet op hun aard, ligging en oppervlakte geen significant effect hebben op het ruimtelijk kwetsbaar gebied’. Het lijkt erop dat de Vlaamse regering alsnog een achterpoort zoekt om de mooie principes rond vroegtijdige inspraak en geïntegreerde beoordeling van Ruimtelijke Uitvoeringsplannen, die ze naar voor schuift bij de versnelling van investeringswerken, opnieuw uit te hollen.
De Strategische Adviesraad Ruimtelijke Ordening (Saro) stelt vast dat de voorgestelde wijzigingen, het uitzonderingsregime zeer sterk uitbreiden en kan de wijziging niet ondersteunen. De raad formuleerde een vernietigend advies over het besluit ‘kleine handelingen’. Het is onverdedigbaar dat de Vlaamse overheid omstreden werken zoals de uitbreiding van de Brusselse Ring of de verbreding van het Schipdonkkanaal zou doorvoeren zonder dat er een doordacht en transparant planningsinitiatief aan voorafgaat, met volwaardige inspraak mogelijkheden. De Saro dringt er unaniem op aan om het toepassingsgebied van de uitzonderingsregel tot een strikt minimum te beperken, zodat het besluit enkel van toepassing is op de échte kleine werken van algemeen belang. Handelingen in ruimtelijk kwetsbare gebieden moeten volgens de Raad altijd uitgesloten worden van deze uitzonderingsprocedure.