Hij die goed zoekt, die vindt. Ook diep in onze aardbodem. Oliegiganten hebben immers ontdekt dat diepe leisteenlagen enorme hoeveelheden aardgas bevatten, die ontgonnen kunnen worden door middel van "fracking": onder hoge druk water, zand en chemicaliën in de steenlagen pompen zodat deze breken en het aardgas vrijkomt. De aanwezigheid van dit schaliegas lijkt voor sommigen het excuus om de discussie over bevoorradingszekerheid en duurzame energiebronnen weer voor enige tijd in de koelkast te zetten. Nu blijkt dat in België en elders in Europa mogelijk schaliegas te ontginnen valt, wordt de vraag naar welk energiesysteem Europa moet evolueren steeds pertinenter.
Bij deze afweging mag Europa haar eigen doelstellingen niet uit het oog verliezen, waaronder de reductie van broeikasgassen met 80-95% tegen 2050. Inzetten op schaliegasontginning past niet in dit plaatje. Het brengt onevenredig veel ecologische risico’s mee, het zorgt voor verdere klimaatopwarming en zit met haar eindige voorraden op een doodlopend spoor. Door in te zetten op energiebesparingsmaatregelen en hernieuwbare energiebronnen in een slim Europees netwerk, kan dit doel wel bereikt worden. Alleen zo kan de EU zich positioneren als een duurzame koploper, die voorziet in haar eigen toekomstige energienoden.
Ecologische schade
De economische voordelen van schaliegas lijken op het eerste zicht groot. In tijden van crisis is economische bedrijvigheid meer dan gewenst. Als we daarmee ook nog eens onafhankelijk worden van dure fossiele brandstoffen, lijkt schaliegas het ei van Columbus. Maar de ontginning brengt ook heel wat ecologische risico’s met zich mee. Chemicaliën gebruikt bij de boringen blijven achter in de bodem en vormen samen met het vrijgekomen methaangas risico’s op verontreiniging van het grond- en oppervlakte water. De booractiviteiten verbruiken miljarden liters water, hebben een zware impact op natuur en landschap, veroorzaken verhoogde kans op aardbevingen en ook het risico op ontploffingen is niet te onderschatten. De vergunningsvoorwaarden voor deze installaties zullen bijzonder streng moeten zijn, willen we ecologische rampen vermijden. Waar bovendien in de VS en Canada de installaties zich bevinden in niemandsland, komen dergelijke gebieden in Europa veel minder voor. De nabijheid van dichtbevolkte gebieden vergroot de maatschappelijke impact van deze installaties alleen maar.
Klimaatimpact
Het boren naar schaliegas heeft ook een zware impact op de opwarming van de aarde. Tijdens de verschillende activiteiten komen een reeks broeikasgassen vrij: SO2, NOx, CO, methaan en CO2. Europees onderzoek geeft aan dat de uitstoot van schaliegas winning hoger is dan de uitstoot van conventioneel aardgas. Amerikaans onderzoek vergelijkt schaliegas met de ontginning van kolen en komt tot een gelijkaardige conclusie. De ecologische voetafdruk bij schaliegasontginning is 20% groter dan bij steenkool.
Energietransitie
Schaliegasontginning sluit naadloos aan bij de huidige gekende productie-infrastructuur en vergt amper nieuwe aanpassingen. Ook de eindverbruiker hoeft geen paneel op zijn dak te leggen, de huidige gasketel volstaat. Door jarenlang te investeren in een energie systeem gebaseerd op fossiele brandstoffen, bevinden we ons nu in een zogenaamde ‘lock-in’. Ons systeem is dermate afgestemd op het gebruik van fossiele brandstoffen, dat investeringen in hernieuwbare energiebronnen een hoge drempel betekenen. Indien we schaliegas nu een prominente plaats geven op de markt, bepalen we het patroon naar het toekomstig energie systeem. Zoals wij afhankelijk zijn van keuzes gemaakt in het verleden zullen toekomstige generaties afhankelijk zijn van keuzes die vandaag de dag gemaakt worden.
Anders gaan denken over energie
Hernieuwbare energiebronnen en energie-efficiëntie zijn centrale doelstellingen in een langetermijnvisie op ons energiesysteem. Als schaliegas zich de komende decennia een centrale rol aanmeet in de Europese energiemix en we dus vasthouden aan de conventionele manier van ‘energiedenken’, wordt de haalbaarheid van deze doelstellingen bemoeilijkt. Wil Europa haar centrale doelstellingen verwezenlijken, dan is een ommezwaai in het ‘energiedenken’ noodzakelijk. In die denkoefening moet nagedacht worden over een vraag-gestuurd energiesysteem, een verscheidenheid aan hernieuwbare bronnen in de energiemix, een gedecentraliseerde opwekking, een geïntegreerd Europees netwerk en meer aandacht voor energie-efficiëntie en –besparing.