Het Europees milieuagentschap (EMA) bracht deze week haar vijfjaarlijks rapport uit over de toestand van het milieu in Europa, met daaraan gekoppeld een verkenning van de verwachte trends. Het werd een bijzonder inspirerend document waaruit blijkt dat Europese milieu regelgeving resultaat heeft opgeleverd, vb. op vlak van afval, water en luchtkwaliteit, op vlak van innovatie, werkgelegenheid en groene groei. Desondanks ziet Europa zich nog steeds geplaatst voor allerlei hardnekkige en toenemende problemen op milieugebied, die ons niet in staat zullen stellen om onze doelstellingen op langere termijn te halen. Alleen een grondige en structurele aanpak van onze productie- en consumptiesystemen, met een absolute ontkoppeling als doel, biedt een oplossing voor deze problemen. Het EMA plaatst zodoende de nood aan een systemische verandering expliciet op de Europese agenda en verkent vernieuwende pistes om deze verandering mogelijk te maken.
Europees milieubeleid heeft substantiële voordelen opgeleverd.
Europeanen profiteren ondertussen van schonere lucht en schoner water, er komt minder afval op stortplaatsen terecht en het hergebruik van grondstoffen is toegenomen. Goede regelgeving die goed geïmplementeerd werd, speelde een cruciale rol in deze verbeterde milieukwaliteit. De dereguleringsdrang die momenteel door de Europese beslissingscentra waart, staat daar dan ook haaks op. En zeker wanneer we zien dat goede milieuregelgeving ook baten oplevert voor werkgelegenheid en groei in duurzame economische sectoren, is de huidige trend naar afbouw van milieuregelgeving een moeilijk te begrijpen keuze.
Nog veel uitdagingen
Het SOER15 toont ook aan dat Europa op een aantal vlakken niet ver genoeg staat. De verwachte evoluties op basis van het huidige beleid sporen niet samen met de doelstellingen die Europa heeft opgenomen in het 7de Milieuactieprogramma "Goed leven, binnen de grenzen van onze planeet". De verwachte evoluties volstaan evenmin om de doelstellingen te halen die we voor 2050 hebben vooropgesteld. Zo ziet de evolutie in uitstoot van broeikasgassen en de toenemende vraag naar vervoer er weinig hoopvol uit. Ook de trends op vlak van landgebruik en de kwaliteit van de bodem zijn onrustwekkend, evenals de toestand van onze ecosystemen. De centrale conclusie van het rapport is daarom dubbel. Het is enerzijds noodzakelijk om het bestaande beleid volledig uit te voeren. Het is anderzijds duidelijk dat noch het huidige milieubeleid, noch de economische en technologie efficientiewinsten volstaan om de visie van Europa voor 2050 te realiseren.
Systeemveranderingen dringen zich op
In het licht van de huidige complexe uitdagingen zijn daarom volgens het SOER15 naast ambitieuze regelgeving ook vernieuwende benaderingen nodig om systemen zoals die voor voedsel, energie, huisvesting, vervoer, financiën, gezondheid en onderwijs, fundamenteel om te vormen. Zo legt het rapport de lacunes aan kennis bloot die we nodig hebben om adequate beleidsresponsen te geven op de complexe uitdagingen. Ook op vlak van bestuur zijn nieuwe benaderingen nodig, wanneer vb. blijkt dat de klassieke aanpak met (internationale) top down akkoorden zijn beperkingen heeft. Slimmere investeringskeuzes vb; bij private pensioenfondsen of staatsbeleggingsfondsen zijn essentieel voor een transitie naar een groene economie. Het rapport wijst tenslotte op de belangrijke rol die fiscale prikkels kunnen spelen en het belang van een uitfasering van milieuschadelijke subsidies.