Net voor de kerstvakantie nam minister Demir een belangrijke beslissing: in 2025 zal Vlaanderen een statiegeldsysteem voor flesjes én blikjes invoeren. De intocht van de lente en de geringe actie baart ons zorgen. Is de ambitie richting een zwerfvuilvrij Vlaanderen door een ambitieus statiegeldsysteem wel écht ingezet, of wordt 2023 een verloren jaar?
2023 als kans om een ‘digitaal’ systeem uit te testen
Het is te vroeg om victorie te kraaien. De beslissing van minister Demir om te gaan voor statiegeld was namelijk geen keuze voor het bestaande, vertrouwde systeem, waar je als consument je leeggoed naar de winkel terugbrengt en direct je geld terug krijgt. Dit blijkt nochtans al te werken in andere Europese landen. Bovendien toonde een enquête van Testaankoop in 2021 dat ruim 88% van de bevolking het oké vindt om verpakkingen terug te brengen naar inzamelpunten zoals de supermarkt.
De beslissing stelt enkel dat er in 2025 statiegeld komt op alle blikjes en plastic flessen én dat de industrie dit jaar de tijd krijgt om een nieuw systeem uit te proberen. Dit nieuwe systeem vraagt consumenten een QR-code op de verpakking en de blauwe zak te scannen voor ze hun afval weggooien.
Digitalisatie is niet gelijk aan innovatie
Laat er geen twijfel over bestaan: wij dragen innovatie een warm hart toe. Maar iets digitaliseren staat niet gelijk aan innovatie. Er is namelijk pas sprake van innovatie als je een nieuwe oplossing biedt voor een probleem. En uit de voorbereidende studie in opdracht van Fost Plus kwamen al heel wat onduidelijkheden rond privacy, fraude en toegankelijkheid bij het digitaal statiegeldsysteem naar boven. Niet elke burger heeft toegang tot digitale applicaties.
Ten tweede is de vraag wie de extra kosten en extra lasten zal dragen. Bij digitaal statiegeld is de kans bijvoorbeeld groter dat bedrijven de extra kosten van het printen van de QR-codes op blikjes zullen doorrekenen aan de consument. Daarbij is het onzeker of alle producenten tijdig mee zijn met het nieuwe systeem, zeker gezien de vele vragen omtrent haalbaarheid. Ten slotte dé hamvraag: zal dit systeem wel voor minder zwerfvuil zorgen? Burgers kunnen na het scannen nog steeds hun afval dumpen. Daarbij is het niet duidelijk of dit systeem zal bijdragen aan een effectieve circulaire economie voor verpakkingen door nog beter gescheiden in te zamelen of een systeem op te zetten voor herbruikbare verpakkingen.
Deze zwaktes overtuigden Wales alvast om na een gelijkaardige test uiteindelijk toch te kiezen voor een klassiek statiegeldsysteem.
Kernvoorwaarden voor een goed systeem
Waar het bestaand statiegeldsysteem haar sterren al verdiende, krijgt het scansysteem nog een half jaar de tijd om zich te bewijzen. Haar slagen dan wel falen zal afhangen van enkele sleutelvoorwaarden. Ten eerste is een statiegeldsysteem pas succesvol als het zorgt voor minder zwerfvuil, en zo de kost voor burgers en milieu naar beneden haalt. Ten tweede moet het voor iedereen toegankelijk zijn, ongeacht leeftijd, gezondheid, mobiliteit of financiële kracht, met of zonder internet, smartphone of bankrekeningnummer. Ten derde geeft het fraude en privacyschendingen geen kans.
De Vlaamse digitale testfase lijkt meer een ultieme poging van de verpakkingssector om hun verantwoordelijkheid te ontlopen. Heel wat verloren tijd die beter had geïnvesteerd kunnen worden om de afvalberg te verkleinen. Echte innovatie zou bijvoorbeeld inzetten op ecodesign en circulariteit, waarbij al over hergebruik wordt nagedacht aan het begin van de productieketen, iets waar Europa aangeeft volop op in te willen zetten.
Waals minister van Leefmilieu Céline Tellier pakt het dan ook iets anders aan. Ook zij wil in 2025 statiegeld uitrollen en voert daarom eerst zelf een voorbereidende studie uit naar de beste optie. Hiervoor wordt met alle regio’s en buurlanden samengezeten om uniformiteit en gemakzucht voor de burger te verzekeren.
Daarom zullen we blijven hameren op transparantie doorheen heel het proces, een duidelijke planning met harde deadlines en het betrekken van verschillende doelgroepen. Zo bewaken we het uiteindelijke doel: minder afval in onze omgeving dankzij een effectief en toegankelijke statiegeldsysteem in 2025.
Nina Maat, Bond Beter Leefmilieu & Chloé Schwizgebel, Recycling Netwerk Benelux
