Afgelopen week was Antwerpen drie dagen lang het epicentrum van de afvalwereld. De groots opgezette ISWA-wereldconferentie trok bezoekers uit de hele wereld, die onder het goedkeurend oog van prinses Astrid welkom werden geheten door viceburgemeester van Antwerpen Philip Heylen. Op die conferentie werd een ding duidelijk: Vlaanderen is absoluut koploper in afvalmanagement.
Global Waste Management Outlook
Het is de verdienste van decennialang goed beleid dat Vlaanderen in de Global Waste management Outlook (GMWO) van de Verenigde Naties en ISWA (International Solid Waste Association) als voorbeeld wordt aangehaald. Dit 300 pagina’s tellend rapport werd in Antwerpen gepresenteerd en bevat de stand van zaken van afvalmanagement, van het Westen, de opkomende economieën en ook de ontwikkelingslanden. Het rapport leert dat wereldwijd jaarlijks 2 miljard ton huishoudelijk afval wordt geproduceerd, wat slechts een beperkt deel is van de 7-10 miljard ton stedelijk afval. En dan nog zijn er grotere hoeveelheden afval die ontstaan bij productie en bij ontginning van grondstoffen niet meegenomen in deze cijfers.
Uit de GWMO wordt duidelijk dat goed afvalmanagement een basisrecht is. Geen structurele afvalophaling, ongecontroleerde stortplaasten, het dumpen van afval in het leefmilieu, het leidt allemaal tot ernstige problemen voor de gezondheid en het milieu.
Vlaanderen als lichtend voorbeeld
De GWMO schetst een kleine geschiedenis van decennia succesvol Vlaams afvalbeleid. Vertrekkend van het eerste materialendecreet uit 1981 (wat ook leidde tot de oprichting van de OVAM) wordt een beeld gegeven van een beleid dat geënt is op samenwerking tussen lokale en Vlaamse overheden, en ertoe geleid heeft dat nu 70% van het afval selectief wordt ingezameld ten opzichte van 0% in 1981. Dat Vlaanderen nu ook een doelstelling heeft voor het restafval (150kg/inwoner) schijnt bijzonder te zijn.
Het rapport haalt enkele treffende voorbeelden aan van het Vlaamse innovatieve afvalbeleid. Zo worden de kringwinkels van Komosie genoemd die zo’n 10kg goederen verzamelen per inwoner en 2,5 miljoen klanten per jaar bedienen. De projecten van onder meer Limburg.net waarbij kippen werden uitgedeeld om ze vervolgens te voeden met organisch afval, leidde volgens het rapport in een aantal gevallen tot een ‘dazzling’ succes.
VN, ISWA. 2015. Global Waste Management Outlook.
Eerste stapjes op weg naar een circulaire economie
Vertrekkend van een sterke geschiedenis wacht nu de omvorming naar een circulaire economie. Het doel is veel minder grondstoffen te gebruiken, maar dat vereist wel een veel uitgebreidere aanpak dan goed afvalmanagement.
De GWMO benoemt twee essentiële ‘puzzelstukjes’ voor een kringloopeconomiebeleid. Er moet ingezet worden op het voorkomen van afval. Afval moet zogezegd uit het systeem worden ontworpen (design out waste). Reparatie, hergebruik en het herwerken van producten en componenten moeten centraal staan. De tweede pilaar gaat over zoveel mogelijk terugbrengen van materialen in de kringloop door recyclage te maximaliseren.
Vlaanderen is sterk in recyclage, al is er nog veel ruimte voor verbetering. Door stromen beter te scheiden, door producenten verantwoordelijk te maken voor het afval, door scherpe doelstellingen te stellen die ondersteund worden door juiste meetgegevens, kan Vlaanderen verdere stappen zetten. Maar de grootste uitdaging is die circulaire economie waarbij we niet enkel moeten denken aan het afvangen en hergebruiken van materialen maar vooral aan het herontwerpen van ons systeem van productie en consumptie. Op dat vlak zet Vlaanderen nog maar net de eerste voorzichtige stapjes.