Een boodschap die BBL al jaren uitdraagt, is dat tuinen bijdragen aan de biodiversiteit, net zoals de boodschap dat elk beetje telt. We duiken even in de riante berg tuinboeken. We openen en sluiten met ‘schoonheid’, twee keer op een verschillende manier ingevuld. In april gaan we in op het moestuinieren, in mei staan we stil bij bloemen. Niet vergeten: zoals steeds, dit is maar een selectie, in alle boekhandels zijn nog veel meer boeken.
Dennis Moet, De ontsloten tuin (Blauwdruk, 2020)
Het is een boek om te koesteren. Eén detail vertelt veel over het boek. In het colofon vind je wie de kalligrafie verzorgde. In het boek vind je enkele pagina’s met Chinese tekens (telkens één pagina voor één teken), maar ook een tiental haarscherpe macrofoto’s van gedroogde planten en enkele kunstwerken. Harde kaft, mooi lettertype, matte foto’s, dik papier, kortom, heel snel weet je dat dit een uitzonderlijk boek is, een boek dat schoonheid ademt, een boek voor “lief-hebbers”.
Ook de tekst is opmerkelijk. Niet te veel, een veertigtal pagina’s, helder geschreven, maar niet in een vakje te duwen. De auteur, Dennis Moet, wandelt van landschappen en ecologie naar kunst en filosofie, hij bekijkt de geschiedenis van de mens, stopt regelmatig bij wetenschap, maakt tijd voor schoonheid (vooral van de natuur), laveert tussen ratio en passie en geeft aan wat belangrijk is voor het begrip “tuin”. Een opmerkelijk verschil met vele andere tuinboeken is dat hij een definitie geeft van een “tuin”. Wat zoeken we in een tuin? Schoonheid? Zielenrust? Tevredenheid?
176 pagina’s vereisen structuur. Moet legt uit waarom hij het boek maakte, in de ‘inleiding’ als verhaal over zijn levensloop, kijk op het verleden en de toekomst en zijn maatschappijbeeld, in het ‘nabeeld’ meer als verantwoording. In het nabeeld borrelt een teleurstelling op over de wijze waarop vandaag onze wereld zich ontwikkelt. Hij zoekt een nieuwe balans tussen cultuur en natuur, een nieuwe positie voor de mens. De hoofdbrok van het boek gaat over tuinen, over de hortus conclusus en over de hortus botanicus. Na een korte inleiding geeft hij telkens vier voorbeelden. Je leest over Nat King Cole, Japanse levensfilosofie, christendom, kruidenboeken, Hildegard von Bingen, Dodoens, Noorse mythen, contemplatie, Monet, liefde voor, Alfred Russel Wallace, Robert Macfarlane, universele, tijdloze levenswaarden, Frank Lloyd Wright, bonsai, Jugendstil, art nouveau, …
De uitgave van het boek werd gesteund vanuit het Hugo De Vries Fonds, een vzw die steun verleent aan wetenschappelijke botanische projecten en de aandacht wil (blijven) vestigen op de rol en betekenis van Hugo de Vries voor de botanie.
Een boek over schoonheid dat de ratio prikkelt.
Sophie Dejaeger, In de moestuin met Wim Lybaert (Manteau, 2022)
Zonder twijfel het meest klassieke tuinboek in Vlaanderen, zonder twijfel ook een veel verkocht tuinboek. Wim Lybaert straalt altijd, de passie spat er af, hij is charismatisch en vooral authentiek en oprecht. Het boek gaat over ‘moestuingoesting’: hij voegt er een vleugje nostalgie aan toe (dankzij bijvoorbeeld een antieke zinken platte kruiwagen), de verleidingen van het (Franse) zuiden (rieten hoedje, met gat, makkelijk om op de steel van een spade te hangen), de uitstraling van een riante kasteeltuin (met de afbrokkelende bakstenen muur) en de knusheid en herkenbaarheid van een dorp (de kerktoren is nooit veraf). Wim verhaalt, Sophie Dejaeger verzorgde de tekst en Thomas Sweertvaegher de foto’s. Het is een toegankelijk tuinboek, dus, er zijn veel foto’s, en Wim loopt veelvuldig in beeld, stralend, ‘tuinkriebelontlokkend’. Het boek bouwt verder op het eerder verschenen Mijn moestuin.
Het is een tuinverhalenboek, geen dwingend doeboek. Het bevat ook veel inhoud, netjes geordend. Het boek opent met tuinervaringen, geordend per maand, zoals het effect van kinderen die komen en gaan, de betoverende geuren en het fruit dat in de keuken belandt. Daarna volgt een tekstbrok met tien basisprincipes: wat saaier, maar inhoudelijk belangrijk. De hoofdmoot is een gedetailleerde beschrijving van ruim 50 groenten, met aandacht voor onder meer het beeld (uiteraard), de plantafstand, het oogsttijdstip en de bemesting. Het boek sluit af met een verhaal over kruiden en fruit.
Hans van Eekelen & Groenmoes, Het nieuwe moestuinieren: natuurlijk moestuinieren en eerlijk voedsel (KNNV, 2022)
Stellen dat niet alle Nederlanders uitblinken in bescheidenheid, is een open deur intrappen. Maar wat te denken van de eerste zin van het boek, weliswaar in het voorwoord, dat “dit een gouden boek voor iedere moestuinier” is? Als je het letterlijk zou nemen dan kom je, omwille van de riante omvang en gewicht van het boek, aan een marktwaarde uit van meer dan één miljoen euro. Of nog, het voorwoord is één langgerekte lofbetuiging. Terecht? Het boek bekleedt een aparte plaats in de tuinboekenwereld. Je vindt er (bijna) alles. De sleutelwoorden: informatie, informatie en informatie. De vorm: opsomming, opsomming en opsomming.
Het is een encyclopedie. Je vindt informatie over ongeveer alles wat van ver of dichtbij met een tuin te maken heeft. Alles wordt geschikt op basis van het alfabet. Een opsomming, dwars door het boek, illustreert de verscheidenheid van de toegelichte begrippen. Andijvie, Brabantse wal, collectietuin, dagelijkse voedingsrichtlijn, E-nummer 202, flageolet, genenbank, heermoes, illegaal tuinieren, jaarmarkt, kers, koudekiemer, lycopeen, moestuinforum, natuurwinkel, oogsten in juli, palletmoestuin, quinoa, rabarber, slow gardening, teeltplan, ugly food, velt, witlof, yacon, zelfoogstmoestuin. Kortom, je kan er ongeveer alles vinden over een tuin. Het opnemen van begrippen zoals bijvoorbeeld “moestuinforum”, “slow gardening”, een lijst van jaarmarkten, pop-up restaurant, … maakt het boek ook een beetje tijdsgebonden.
Er staat heel veel tekst in het boek, in een klein lettertype. Over de aardappel vind je bijvoorbeeld 20 pagina’s terug. De informatie werd opgedeeld in algemene informatie, teeltinformatie, teelttips, rassen, bewaartips, bereidingstips, informatie per ras, opinies, praktijkverhalen en praktijkvragen. In de rubriek “teelttip” vind je niet 1 tip, maar 44 tips, omtrent bijvoorbeeld keuzes inzake voedingswaarde, voorkiemen, vroege en late aardappelen, hoe vroegheid te vervroegen, hoe je de coloradokever best bestrijdt, … Meest in het oog springend (en indrukwekkend!) is zonder meer de tabel over de rassen. Voor 52 rassen worden 10 criteria aangegeven, zoals bijvoorbeeld vroegheid, schilkleur, vleeskleur, grondsoort, … Om de informatie beter te ontsluiten, worden kleuren gebruikt. In het boek staan tientallen vergelijkbare tabellen, zoals over bijvoorbeeld eenjarige bloemen, boonsoorten, soorten doperwten, paprika’s, … maar ook over pH-waarden, jaarmarkten, … Lees je nu en dan graag een brokje tekst? Ook dat kan, met bijvoorbeeld een verhaaltje over Linnaeus en het belang van geslachtskenmerken bij planten, een makkelijke moestuin, en zo meer.
Zoals het bij een echte encyclopedie hoort werden heel veel inspanningen geleverd om de informatie zo gemakkelijk mogelijk te ontsluiten. Je vindt bijvoorbeeld achteraan een volledige woordenlijst, een lijst van praktijkverhalen, een lijst van praktijkvragen, een lijst van groente-, fruit-, kruiden- en bloemeninformatie, en (uitgebreide!) lijst van geraadpleegde en aanbevolen literatuur, een lijst van geraadpleegde websites, een lijst van reeds eerder verschenen Groenmoespublicaties en een lijst van partners van Groenmoes. De foto’s en illustraties werden gekozen in functie van de tekst. Sporadisch vind je een paginagrote foto met een krachtige uitspraak zoals bijvoorbeeld “een moestuin langs de snelweg levert fijn stof tot nadenken”. Kortom, je vindt (bijna) alles over een tuin. Voor het omschrijven van het maakproces van het boek worden best termen als “monnikenwerk” en “engelengeduld” gebruikt. Het boek kan echt van goud waard zijn voor een gevorderde moestuinier die tijdens lange winteravonden zich graag verdiept in moestuinkennis.
Geert Gommers, Frank Petit-Jean, Greet Tijskens, Handboek ecologisch tuinieren (Velt, 2022)
Je kijkt in je tuin en bekijkt dan je vingers. Nog geen compost onder je vingernagels, noch in de groeven van je huid? Werk aan de winkel dus. Als je in Vlaanderen ergens moetaankloppen, dan is het wel bij Velt, al meer dan 50 jaar actief als vereniging. Niet vergeten, ecologisch tuinieren doe je niet alleen, hun baseline is niet toevallig ‘samen eco actief’. Velt beschikt over een stevige boekenwinkel, het ‘Handboek Ecologisch Tuinieren’ is hun bijbel, mét een geschiedenis. Eind vorige eeuw verscheen de eerste versie, inmiddels ligt versie 4 voor. Je krijgt meteen een lange lijst van auteurs en medewerkers, een stevige adviesraad en vooral bergen ervaringen mee.
Velt draagt niet enkel ‘samen’ uit als boodschap: het levert een visie en verschaft inzicht. Ook hier één basisgedachte, ‘bedek je bodem’. Naakt is niet besteed aan een slimme tuinier. Ruwweg bestaat het boek uit twee delen. Deel 1 (hoofdstuk 1 tot 8) vertelt het verhaal, daarna volgt de praktische informatie over alles wat eetbaar is en dat je in je moestuin kan kweken. Wat lees je zoal in deel 1? Successie, bodemverstoring, zuurheidsgraad, meststoffen, vruchtwisseling, teeltplan, gereedschappen, jaarlijkse werkzaamheden, beschutting, onkruid, preventie, wieden, combinatieteelt, insectengaas, nachtvorst, bladluizen, engerlingen, springstaarten, …
In het tweede deel lees je alles over krop-, ijsberg-, snij-, pluk-, mol- en andere soorten sla, maar even goed over spinazie, knolselderij, spruitkool, cichorei, erwten, linzen, aardbei, … Alles wat je kan kweken, komt aan bod. Je vindt bijvoorbeeld 12 pagina’s over de aardbei terug. Ze zijn kleinvruchtig of grootvruchtig, en bij die laatste onderscheidt men de eenmaal dragende en de doordragende. Je kiest voor volle grond of onder plastic of glas, je leest over het planttijdstip, de rassen, de uitlopers, het stekken, plantgoed kopen, bemesting, de standplaats, de teeltzorgen en de ziekten en plagen. Wat betekenen schimmels voor je gewassen en hoe ga je er als ecotuinier best mee om? Je leest het hier.
Een dik informatieboek vereist een uitgebreide inhoudstafel, een zakelijke toon, een systematische aanpak, en liefst wat overzichtelijke tabellen en schema’s. Het boek is de steunpilaar van al hun andere publicaties. Iedere gevorderde groententuinliefhebber vindt er zijn gading, want inderdaad, je vindt er alles.