Vorige week lanceerden vier energie-experts van de KU Leuven een initiatief om emissierechten te vernietigen: Carbon+Alt+Delete. Voor tien euro kan je de Europese industrie en elektriciteitsproductie een ton CO2 minder laten uitstoten. Een boeiend opzet, maar de koppeling aan de slecht functionerende emissiehandel ETS werpt een schaduw over de reële klimaatimpact van het initiatief.
Plafond
De Europese emissiehandel (ETS) werkt in theorie volgens een eenvoudig principe: limiteer de broeikasgasemissies door een jaarlijks dalend uitstootplafond en verhandel de emissierechten onder dat plafond om kostenefficiënte emissiereducties te bekomen. 45% van de Europese broeikasgasemissies vallen onder dit Europees systeem. Het gaat in de eerste plaats om de uitstoot van de industrie en de elektriciteitscentrales, maar ook om intra-Europese vluchten. Volgens de Europese Commissie zullen, dankzij het dalend uitstootplafond, de emissies in 2020 ongeveer 21% lager zijn dan in 2005 en 43% lager zijn in 2030.
Emissierechten vernietigen
Door emissierechten te kopen en te vernietigen (de opzet van Carbon+Alt+Delete) kan je in principe het uitstootplafond verder doen dalen dan het politiek beklonken compromis. Dat compromis is al jarenlang te zwak. Het ligt niet in lijn met de klimaatdoelstellingen van Parijs. De zware druk van de Europese industrie holt het ambitieniveau uit. Het idee om emissierechten te schrappen is niet nieuw. Het maakt zowel deel uit van hervormingspogingen in de ETS als van private initiatieven, zoals de Carbon Destruction Service van Sandbag en het Duitse initiatief The Compensators. Ook regeringen die verder willen gaan dan de Europese doelstellingen spelen met het idee. Zo staat in het regeerakkoord van Rutte 3 dat Nederland er wil voor zorgen dat een ambitieuzer klimaatbeleid niet teniet gedaan wordt door de Europese emissiehandel: “Beleid dat ambitieuzer is dan de landenallocatie van de EU, mag niet tot hogere uitstoot elders leiden. Om dat te voorkomen, zal in de kopgroep flankerend beleid gevoerd moeten worden, bijvoorbeeld het opkopen van ETS-rechten.” De post-2020 hervorming van het ETS zal deze mogelijkheid aan de Europese landen geven.
Geen alternatief voor emissiereducties
Toch heeft de actie van Carbon+Alt+Delete enkele valkuilen. Ze mag niet de indruk wekken dat het ‘compenseren’ van de eigen uitstoot volstaat. De CO2-emissies van alle sectoren, ook die buiten de ETS, moeten voor 2050 naar nul. Dat betekent dat investeringen en systeeminnovatie (bijvoorbeeld rond mobiliteit, voeding of gebouwenverwarming) voorrang hebben op compensatie. Het is namelijk niet mogelijk om de uitstoot van je woning ongedaan te maken door emissierechten op te kopen. Je woning isoleren en overschakelen op groene warmte is onvermijdelijk.
Geen alternatief voor politiek actie
Een tweede valkuil is het inruilen van politieke voor individuele acties. Sam Van den plas van WWF volgt al jarenlang de Europese Emissiehandel op. Hij reageerde via Twitter als volgt op het initiatief: “3 miljard #EUETS uitstootrechten te veel, geen enkele "liefdadigheid" kan dit oplossen. Beleidsfalen vergt beleidsinterventie.” Daarmee doelt hij op het overschot aan emissierechten dat in de ETS is opgebouwd sinds 2009. Door de economische crisis en gulle achterpoortjes zitten er in het systeem 3 miljard emissierechten te veel. Die drukken de prijs van de rechten (momenteel betaal je ongeveer €7,50 per ton uitgestoten CO2) en zorgen ervoor dat er nauwelijks impulsen ontstaan voor verdergaande emissiereducties en de ontwikkeling van doorbraaktechnologieën. Door de lage prijs voor vervuiling draaien in verschillende buurlanden vuile steenkoolcentrales, terwijl de gascentrales in de mottenballen zitten. Dat probleem is niet recht te trekken met de individuele opkoop van emissierechten. Het zou bij de huidige marktprijzen 21 miljard euro aan giften vergen. Om die reden pleiten milieuorganisaties voor een politieke oplossing waarbij overtollige rechten met honderden miljoenen tegelijk uit de handel worden genomen.
Marktstabiliteitsreserve compliceert beeld
Daarmee komen we bij de neteligste kwestie. Vanaf 2019 gaat er een systeem van start om overtollige rechten uit de handel te nemen: de marktstabiliteitsreserve. Die reserve werkt volgens vooraf vastgestelde regels. Er worden minder emissierechten geveild, de rechten gaan in de reservepot als er te veel op de markt zijn en ze komen weer op de markt als er te weinig zijn. In theorie, al is het niet waarschijnlijk, zou het vernietigen van emissierechten kunnen interfereren met de werking van de reserve. In het meest extreme geval vernietig je dan rechten in de markt, waardoor er weer extra rechten uit de reserve op de markt komen. Bovendien plannen Europese beleidsmakers om vanaf 2023 een bijkomend mechanisme in te voeren dat overtollige emissierechten in de reserve permanent zal weghalen van de markt. Als dit er komt, maakt het vrijwillig opkopen van emissierechten geen enkel verschil meer op vlak van CO2-uitstoot. Om die en andere redenen is Sandbag gestopt met haar mechanisme om emissierechten via individuele giften te vernietigen. Ze wil er pas opnieuw mee starten als de positieve klimaatimpact zeker is.
Conclusie
Het terugbrengen van de emissies in alle sectoren en het hervormen van de Europese emissiehandel zijn primair. Daarbij moeten onze overheden ook aanvullende maatregelen (denk aan een prijsvloer voor CO2 zoals in het Verenigd Koninkrijk en een Europese grensheffing voor CO2) overwegen. Carbon+Alt+Delete biedt de kans om zelf iets te ondernemen en trekt de aandacht naar de werking van de Europese emissiehandel. Hopelijk leidt inzicht in de kansen en mogelijke valkuilen van het initiatief tot meer individuele acties én structurele verandering.
