Foto Alexander Debiève - Unsplash

Helpen standaarden, certificaten en monitoringsystemen de ICT-sector verduurzamen?

Foto Alexander Debiève - Unsplash

De ICT-sector kampt met heel wat uitdagingen op vlak van duurzaamheid. Want de productie van smartphones, computers en laptops heeft een erg grote impact op mens en milieu. In theorie zouden standaarden, certificaten en monitoringsystemen ICT-aankopers kunnen helpen om duurzamere keuzes te maken. Maar in de praktijk blijken labels niet zo eenvoudig om mee te werken.

Achter de innovatieve technologie die wij dagelijks gebruiken, schuilen problematische toeleveringsketens en productieprocessen. De ontginning van metalen en mineralen nodig voor producten zoals smartphones, computers en laptops gaat vaak gepaard met mensenrechtenschendingen en ecologische destructie. De assemblage gebeurt in fabrieken waar arbeidsrechten met de voeten getreden worden. De gebruiksduur is zeer kort en het ontwerp is niet gericht op hergebruik van de onderdelen, waardoor er een gigantische afvalberg van e-waste ontstaat. Daarnaast is bijna vier procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen afkomstig van de ICT-sector.

Grote consumenten beïnvloeden ICT-producenten

De laatste jaren zien we een toenemend aantal initiatieven die aan de slag gaan met deze uitdagingen. Veel initiatieven vertrekken vanuit de koopkracht van aankopers van ICT. Grote consumenten van ICT-producten kunnen via hun aankoopbeleid een belangrijke invloed uitoefenen op ICT-bedrijven om hun productieketen op een structurele wijze te verduurzamen.

Deze grote consumenten kunnen zich bij hun aankoopproces in principe laten leiden door standaarden, certificaten en monitoringsystemen. Maar terwijl deze in heel wat sectoren vaak ingezet worden omwille van hun gebruiksvriendelijkheid, lijken certificaten o.a. labels minder gevraagd te worden bij de aankoop van ICT-hardware. 

Momenteel bestaan er vier certificatiemechanismen die relevant zijn voor ICT-producten: TCO Certified, Energy Star, EPEAT en in mindere mate ook Blaue Engel (voor printers en multifunctionals). Elk hebben ze hun voor- en nadelen. TCO Certified scoort algemeen het best en heeft voldoende marktbeschikbaarhied. 

Behalve certificatiemechanismen op productniveau bestaan er ook standaarden die focussen op organisaties en managementsystemen. Veruit het bekendste voorbeeld zijn de ISO-standaarden. ISO 14001 biedt aankopers bepaalde garanties dat leveranciers beschikken over een degelijk milieumanagementsysteem. 

Daarnaast zijn er ook duurzaamheidsinitiatieven in de mijnbouw die aandacht hebben voor de initiële fases van grondstoffenontginning en –verwerking (de eerste stappen binnen de ICT-toeleveringsketen), zoals Responsible Minerals Assurance Process (RMAP). 

Zwakke plekken van certificatie

Voorstanders van duurzaamheidscertificatie beklemtonen de voordelen: dergelijke systemen stellen enerzijds consumenten en aankopers in staat om bewuster te kiezen voor duurzame producten, anderzijds zetten ze producenten aan om zulke producten te ontwikkelen. 

Maar wat verstaan de verschillende systemen onder ‘duurzaam’? TCO Certified, EPEAT en Blaue Engel hebben uitgebreide milieueisen, maar hun sociale criteria zijn beperkt tot zelfs onbestaande. 

Onderzoek toont ook aan dat certificatiesystemen kampen met belangrijke limitaties op vlak van verificatie. Verificatie door een derde partij is bijna altijd te verkiezen boven andere vormen van certificatie. In de meeste gevallen gebeurt zulke verificatie via een systeem van externe audits, uitgevoerd door gespecialiseerde firma’s. Maar zelfs die auditsystemen kunnen zelden een realistisch beeld van de situatie op het terrein weergeven. 

Veel certificatiemechanismen slagen er ook niet in om de complexiteit van globale waardeketens te vatten, omdat ze slechts naar één of naar enkele fases in de levenscyclus van een product kijken, of omdat ze enkel focussen op directe toeleveranciers. 

Wat zijn alternatieven?

De roep om alternatieve systemen klinkt steeds luider. Voor publieke aankopers lijkt Electronics Watch, althans voor het sociale luik van duurzaamheid, een meerwaarde te kunnen bieden. De grootste sterkte zit in het systeem van worker-driven monitoring, dat mogelijk een antwoord kan bieden op de toenemende kritiek ten aanzien van audits. Het systeem slaagt erin om een realistischer beeld te scheppen van de situatie op het terrein en de problemen te identificeren die er echt toe doen voor gewone arbeiders.

Kritische reflectie is noodzakelijk

Hoewel certificiatiemechanismen dus wel degelijk een plaats verdienen in een duurzaam aankoopbeleid, bieden ze geen sluitend antwoord op de veelheid aan uitdagingen in de ICT-productieketen. Omtrent de milieu-impact van ICT-producten bepaalde garanties bieden is mogelijk en relatief gemakkelijk te verwerken in aankoopdossiers. Maar de sociale dimensies van duurzaamheid lijken via deze mechanismen veel moeilijker aan te pakken. Eerder dan op zoek te gaan naar een quick fix is het hier belangrijk dat aankopers nadenken over waaróm ze al dan niet beslissen om met bepaalde initiatieven aan de slag te gaan. Idealiter past zo’n kritische reflectie binnen een breder beleid van ‘gepaste zorgvuldigheid’ of due diligence.

 

Meer weten? 

Fair ICT Flanders en HIVA-KU Leuven hebben een paper geschreven rond standaarden, certificaten en monitoringsystemen voor een duurzamere ICT-sector. Het onderzoekswerk werd uitgevoerd door dr. Boris Verbrugge (HIVA KU Leuven). Het document is geschikt voor aankopers en andere professionals die aan de slag willen gaan met duurzame ICT binnen hun organisatie. Het biedt handvatten op weg naar een duurzame aankooppraktijk van ICT, gaat dieper in op de voor- en nadelen van certificaten en standaarden en bespreekt mogelijke alternatieven voor certificaten.

Je kan de paper gratis downloaden op fairictflanders.be/toolbox

Fair ICT Flanders is een project van CATAPA vzw, Ondernemers voor Ondernemers en Bond Beter Leefmilieu.

Bron: Kim Claes - Fair ICT Flanders
Circulaire businessmodellen Fair ICT Flanders

Meer over Circulaire businessmodellen