Houston, we hebben een probleem - en een oplossing

Volgens Global E-Waste Monitor produceren we wereldwijd ruwweg 45 miljoen ton elektronisch afval. Dat is het gewicht van 4.500 Eiffeltorens. Elk jaar. Bovendien gaat de trend in stijgende lijn. Dat klinkt ontzagwekkend, maar we moeten de schouders daar niet bij laten hangen. Er zijn manieren om er alvast in eigen land wat aan te doen - en zelfs een trendsetter te worden in Europa en de wereld.

We zien alvast een veelbelovend instrument in het circulair aankopen door overheden. Zij kopen 20 procent van al de in Europa verhandelde ICT-producten en diensten op. Ongeveer 55 procent daarvan ligt in handen van lokale en regionale overheden. Het is duidelijk dat ze samen een enorme hefboom in handen hebben om via hun aankoopbeleid circulaire producten en diensten een boost te geven.

Dat besef dringt steeds meer door. De vraag die telkens terugkomt: hoe gebruiken we die hefboom? Sinds kort zien we in Vlaanderen dat antwoorden meer en meer vorm krijgen. De Green Deal Circulair Aankopen die Vlaanderen Circulair samen met BBL, VVSG en The Shift op poten zette, leverde een eerste reeks best practices, praktijkvoorbeelden en inspiratie op, ook op vlak van ICT.

De Green Deal is net afgerond. Dat betekent dat nu iedereen toegang krijgt tot de inzichten en documenten die voordien enkel toegankelijk waren voor deelnemende organisaties. Dat gebeurt onder meer via de kennisbibliotheek, die binnenkort klaar is. Daarnaast hebben wij bij Bond Beter Leefmilieu een heel concreet instrument ontwikkeld voor aankopers van overheidsdiensten.

Clausules voor een standaardbestek

Voor de Provincie Antwerpen ontwikkelden we een verzameling van haalbare en impactvolle clausules voor de opmaak van een bestek voor de aankoop van circulair ICT-apparatuur. Bij elke clausule geven we richtlijnen mee over de manier waarop de aankoper het criterium kan verifiëren. Uiteraard kan iedereen zelf aan de slag met de brochure, de tips en voorbeeldclausules.

De publicatie komt op een goed moment. Het regeerakkoord en de relevante beleidsnota van de nieuwe Vlaamse regering beschrijft de intentie “bij openbare aanbestedingen circulaire voorrangsregels in [te stellen] om de kringloopeconomie maximaal kansen te geven”. Ook op federaal vlak liggen nu al voorstellen op tafel om het circulair aankoopbeleid te versterken.

Publieke diensten hoeven uiteraard niet te wachten op nieuwe beleidsmaatregelen, en kunnen op vlak van ICT alvast van start gaan met een marktverkenning. De ervaring leert dat het een goed idee is om ruim op voorhand de verwachtingen duidelijk te maken aan producenten, zodat zij de tijd hebben om in te spelen op de (circulaire) noden van al dan niet publieke aankopers.

Overheidsdiensten zouden hier best rond kunnen samenwerken: denk aan het gemeenschappelijk ICT-aanbod dat Vlaamse overheidsdiensten en kabinetten kunnen gebruiken. Ondertussen kunnen beleidsmakers zich inzetten voor de ontwikkeling van criteria en deze geleidelijk aan bindend maken voor bepaalde productcategorieën, informatiecampagnes opzetten enzovoort.

Circulair, maar ook fair

Tot slot is het van belang om een vaak onderbelicht aspect van de circulaire economie aan te kaarten. Het is natuurlijk cruciaal om de kringlopen steeds meer te sluiten om waardeverlies van kostbare grondstoffen en de nood aan nieuwe mijnbouwprojecten te vermijden. Maar evengoed willen we inzetten op het verduurzamen van de ontginning die nog plaatsvindt.

Een voorbeeld: de ontginning van lithium in de Atacamawoestijn in Chili. Mijnbouwbedrijven verbruiken er enorme hoeveelheden water ten koste van lokale gemeenschappen, die hun bronnen zien opdrogen. Het gevaar is dat zij blijvende schade ondervinden aan levensnoodzakelijke ecosystemen.

Bovendien blijkt dat deze gemeenschappen niet eens geraadpleegd worden alvorens deze megaprojecten van start gaan. Nu is de vraag op welke manier we kunnen eisen dat mijnbouw-en assemblagebedrijven betere milieu-en arbeidsvoorwaarden hanteren. Kunnen publieke aankopers daarbij helpen? Daar ging het op 9 december in Gent over. Onze lidorganisatie Catapa organiseerde samen met Bond Beter Leefmilieu een conferentie in het kader van Fair ICT Flanders. Naast keynotesprekers en panelgesprekken, waren Europese pioniers aanwezig om hun goede voorbeelden uit te leggen. Hier kun je terugblikken op het programma.

Circulaire businessmodellen Circulaire aankoop van ICT

Meer over Circulaire businessmodellen