400 miljoen voor de Vlaamse industrie: een ‘moonshot’ om de aarde te redden

Vlaanderen gaat de komende twintig jaar 400 miljoen euro investeren in innovatie en onderzoek om de industrie CO2-neutraal te maken tegen 2050. Een ‘moonshot’ wordt het programma genoemd: net zoals de industrie in de vorige eeuw op allerlei vlakken met reuzensprongen innoveerde om een mens op de maan te zetten, moet dat nu gebeuren om de klimaatverandering te counteren. Publieke investeringen kunnen een groot verschil maken voor de klimaattransitie. Wel ontbreekt nog een onmisbaar instrument: een kompas dat de industrie toont hoe ze CO2-neutraal wordt. Bovendien is het onduidelijk wat de belastingbetaler terugkrijgt voor dit financieringsprogramma.

Wat is een moonshot?

Om de switch naar koolstofneutraliteit te maken, zal de zware industrie onherkenbaar veranderen in de komende decennia. De naam van het onderzoeksprogramma is daarom goed gekozen: we staan voor een financiële en technologische inspanning die valt te vergelijken met het Apollo-maanprogramma van de VS in de jaren 60.

Volgens de invloedrijke econome Mariana Mazzucato, die voor de Europese Commissie een receptenboek voor moonshots schreef, is het de rol van de overheid om de missie van de moonshot uit te zetten en de voorwaarden te bepalen, waarna het bedrijfsleven aan de bak gaat om die missie te bereiken.

Ze stelt dat “overheden moeten durven doelen te stellen en die verwezenlijken. Door zelf technologie in te kopen, maar ook als investeerder via bijvoorbeeld publieke investeringsbanken. Door geld te steken in dit soort projecten, kunnen ze grote veranderingen mogelijk maken”.

Waar zijn de Vlaamse voorwaarden en doelstellingen?

Minister Muyters (N-VA) gaat niet zover als Mazzucato en de Europese Commissie, die vanaf 2021 moonshots wil introduceren binnen het Horizon Europe-programma. Hij ziet deze moonshot in de eerste plaats als “een ambitieuze investering om een grote technologische sprong voorwaarts te kunnen maken”. 

Daarbij is nog niet duidelijk welke richting die technologische sprongen uit moeten. Stuurt het programma expliciet aan op een doelstelling van CO2-neutraliteit? Om dat te bereiken zijn er zijn vele mogelijke pistes en technologieën. Die zullen ook mee bepalen welke infrastructuur er nodig is. 

Een paar van de openstaande vragen: op welke manier willen we inzetten op waterstof? Onder welke voorwaarden kan koolstofopvang een rol spelen? Waar moet het opgevangen CO2 naartoe? Naar duurzame toepassingen, opslag, of naar brandstoffen waarvan de CO2 uiteindelijk toch in de atmosfeer belandt? Het gaat om grote investeringen, keuzes maken is noodzakelijk.

 

Een maatschappelijk kader ontbreekt nog

Op vraag van de Vlaamse overheid maakte de VUB en het Instituut voor Europese studies een eerste overzicht van de mogelijkheden voor een industriële transitie richting koolstofneutraliteit. Het rapport is echter nog niet afgerond. Keuzes werden nog niet gemaakt over een verder plan van aanpak. 

Zonder een helder kompas in de vorm van een industrieel langetermijnkader varen we blind. Innovatie gebeurt bottom-up, maar vindt tegelijk plaats binnen een aantal heldere voorwaarden. Die moeten onderwerp zijn van een maatschappelijk debat. Een vraaggedreven aanpak waarbij de gevestigde belangen de richting bepalen, levert geen garantie op voor de juiste onderzoeksvragen.

We verwachten dan ook dat dit moonshot-programma zich inschrijft in het industrieel transitiekader, en dat minister Muyters opdracht geeft aan zijn departement EWI om het werk van de VUB en IES verder te zetten richting een kader waarbinnen de industrie een duidelijk engagement opneemt om klimaatneutraliteit te bereiken tegen 2050.

Return on investment?

Rest nog een praktische vraag: wie zal gebruikmaken van de resultaten van dit onderzoek? Speerpuntcluster Catalisti zal een centrale rol opnemen bij het coördineren en organiseren van het fundamenteel onderzoek aan onze kennisinstellingen binnen vier onderzoeksdomeinen die de industrie heeft geïdentificeerd. 

Kunnen de industriële bedrijven dit onderzoek rechtstreeks gebruiken in de operationalisering en commercialisering van de technologieën? Zal er een return on investment komen voor de belastingbetaler, als het fundamenteel onderzoek een succes blijkt? 

De overheid en dus de belastingbetaler speelt in dit fundamenteel onderzoek de rol van risico-investeerder. Dit is onderzoek waarin de industrie niet bereid of in staat is zelf te investeren. Het is daarom een legitieme vraag om te onderzoeken op welke manier de ‘ondernemende overheid’ een billijke vergoeding krijgt voor haar investering in innovatie en onderzoek, naast de klassieke trickle-downeffecten op vlak van tewerkstelling. We zijn dan ook erg benieuwd naar de verdere uitwerking van dit moonshot-programma.

Zware industrie

Meer over Zware industrie