To infinity … and beyond: de slagzin van Buzz Lightyear uit Toy Story is geknipt om de uitdaging te benoemen die ons te wachten staat op vlak van industriepolitiek. Van een industrie gebouwd op fossiele funderingen, moeten we richting hernieuwbare, circulaire en klimaatneutrale industriële clusters. Dit betekent een volledig ander industrieel ecosysteem, vormgegeven met diverse stakeholders, maar vooral met een sterke overheid aan het stuur. Gesp je vast voor één van de grootste missies van de 21ste eeuw.
Industriepolitiek is het politiek beleid rond industriële bedrijvigheid. De maatschappelijke relevantie ervan is enorm: omwille van de toegevoegde waarde en het aantal betrokken jobs. Door niet snel genoeg om te schakelen naar een nieuw, toekomstbestendig systeem dreigt onze industrie van haar waarde te verliezen.
Op dit moment is de industriepolitiek in Vlaanderen te defensief en ontransparant, en focust ze enkel op efficiëntieverbeteringen in plaats van op het einddoel: klimaatneutraliteit. Dat volstaat niet. Hoe het anders kan? We haalden inspiratie bij de bekende Italiaans-Amerikaanse economie Mariana Mazzucato.
In haar boek ‘Mission Economy” (in het Nederlands: Moonshot) houdt ze een pleidooi voor een sterke overheid die moet worden klaargestoomd voor een missie-georiënteerde benadering van de grootste huidige problemen, zoals ook klimaatopwarming. Haar belangrijkste argument: alleen de overheid heeft de capaciteit om een transformatie op zo’n schaal te sturen en zij alleen kan economische actoren en maatschappelijke organisaties samenbrengen - zodat ze in dialoog tot een synthese komen die het eigenbelang overstijgt. Kunnen de Vlaamse overheid en industrie met dit verhaal aan de slag?
Het contrast met de Vlaamse industriepolitiek is groot. Tot vandaag zette de politiek middelen opzij in de begroting voor efficiëntieverbeteringen in de industrie, zonder veel resultaat.
Missie-gericht project
Zo’n missie-georiënteerde benadering, wat betekent dat? Dat wil zeggen dat we eerst de uitdaging die voor ons staat (onze industrie transformeren naar een hernieuwbare, circulaire en toekomstbestendige industrie) als grote missie benaderen en vervolgens alles in het werk stellen om deze doelstellingen waar te maken. Daarom pleiten we voor een industrieel transitiekader, gekoppeld aan flankerend beleid zoals financiële stimuli, infrastructuurprojecten, ketensamenwerking….
Het contrast met de Vlaamse industriepolitiek is groot. Tot vandaag zette de politiek een berg middelen opzij in de begroting voor efficiëntieverbeteringen in de industrie, maar dat leverde geen betekenisvolle resultaten op. Sinds tien jaar zien we geen verdere daling van de uitstoot van broeikasgassen van de energie-intensieve industrie. De toegevoegde waarde van deze bedrijven is toegenomen, hetgeen aantoont dat de bedrijven efficiënter produceren. Maar deze stapsgewijze verbeteringen volstaan volstrekt niet om een absolute daling van de uitstoot tot stand te brengen.
Mazzucato vindt dan ook dat dat anders moet: ze stelt dat er eerst moet gekeken worden naar wat er gedaan moet worden, en dan pas hoe we onze middelen daarbij kunnen inzetten dat het verwezenlijkt wordt. Ze trekt daarbij de parallel met de maanlanding in 1969. Op voorhand kon je nooit weten of het zou renderen, laat staan slagen, ondanks de miljarden dollars die je er in stopte. Doordat toenmalig president Kennedy er zijn missie van maakte, slaagde zijn opzet met een grote return: het resulteerde in een grootschalige samenwerking tussen (overheids)bedrijven en leidde tot een innovatietransitie. Kennisontwikkelingen en zowel hoog-als laaggeschoolde jobs kwamen daar ook nog bij. Een soortgelijke inspanning moeten we nu overdoen voor de energie- en industrietransitie.
De missie-gerichte aanpak is niet alleen een theoretische parabel, concretere voorstellen zijn er ook. Marjan Minnesma, directrice van Urgenda spreekt zelf van een “woman on the moon”-project, waar we op zoek moeten naar industriële clusters bv. tussen windenergie, waterstofproductie en de staalindustrie. Om alle spelers binnen de transitie zekerheid te geven en alle risico’s weg te werken, moet je ze als overheid in de beginfase ondersteunen. Zo creëer je een unieke circulaire clusters: CO2-vrij staal, expertise in waterstofproductie en windturbines. Wat krijg je in de plaats? Veel banen en toekomstbestendige industrie.
Momenteel dreigt de impact van de Vlaamse 'Moonshots' een verhaal te worden van too little & too late.
Overheid moet investeren, maar ook in zichzelf
Daarnaast is de industriële discussie niet louter een technologische en financiële kwestie. Het is eerst en vooral een maatschappelijk verhaal. En dat wordt vaak vergeten: heel wat stakeholders zijn vandaag niet betrokken in de industriepolitiek. We hebben nood aan een echt ecosysteem waarbij publieke en private sector, en maatschappelijke organisaties samenwerken voor één gemeenschappelijk doel: de industriële transitie.
Om dit waar te maken, moet de overheid ook durven investeren in zichzelf, in haar vermogen en competentie om deze missie op poten te zetten. Om ervoor te zorgen dat middenveld, werknemers en werkgevers samen aan tafel zitten om nieuwe instrumenten op te zetten, innovatie aan te jagen en resultaten te boeken. Laten we samen de richting kiezen waar de industrie naar toe moet werken. Zo kiest de overheid geen (individuele) winnaars, maar wel bereidwilligen die met haar de transitie willen aangaan.
Vertaal dat eens naar Vlaanderen
Van een grootschalig en allesomvattend plan is in Vlaanderen nog geen sprake. Hoewel Vlaanderen het woord ‘Moonshot’ hanteert, gaat het toch om iets heel anders dan het Moonshot van Mazzucato. De Vlaamse Moonshots financieren fundamenteel basisonderzoek binnen de industrie. Het gaat over een budget van 20 miljoen per jaar, tot en met 2040. Een begin, maar niet meteen de grootschalige missie-benadering waar Mazzucato het over heeft.
Beter zou het zijn dat de overheid de rol opneemt van een investeerder met lef en visie, en ervoor zorgt dat de kosten en baten van de industriële transitie voor bedrijven en maatschappij in evenwicht zijn. Naast het financieren van onderzoek, moet het ook vooral de bedoeling zijn om voor deze pilootprojecten een commerciële opschaling te voorzien om tijdig een betekenisvolle bijdrage te leveren aan uitstootreductie vanaf 2030. Anders dreigt de impact van de Vlaamse Moonshots een verhaal te worden van too little & too late. Tegelijk moet de overheid naast die ondersteuning ook de infrastructuur bieden voor een koolstofarme industrie, zodat de transportinfrastructuur van koolstof, waterstof, hernieuwbare elektriciteit, ... klaar is tegen 2030.
In het het industrierapport van BBL, Greenpeace en Reset.Vlaanderen gaven we al een aantal aanbevelingen om het industriebeleid aan te pakken.
- Stel een evenwichtige stuurgroep samen met vertegenwoordigers van verschillende belanghebbenden zoals overheid, industrie, academische wereld en het middenveld. Zo zit bv. in Zweden de vakbond mee in de raad van bestuur in bedrijven.
- Stel een transitiekader op en maak een infrastructuurplan dat duidelijk maakt hoe de Vlaamse industrie, ingebed in een regionaal en zelfs Europees kader, klimaatneutraliteit bereikt ruim voor 2050, in nauw overleg met alle relevante stakeholders.
- Zorg voor afstemming met Europese infrastructuurplannen. Besteed aandacht aan een geïntegreerde planning van de industriële transitie en de energietransitie.
- Maak de sectorkoppeling tussen industrie en energie in de infrastructuur en stel voldoende financiering ter beschikking om te voldoen aan de grotere vraag naar hernieuwbare energie. Een mooi voorbeeld is alvast BASF die zich inkocht in Hollandse Kust Zuid, een windmolenpark van 1,5 gigawatt van Vattenfal om rechtstreeks groene stroom af te nemen.
- Kijk verder dan enkel het industriebeleid: het potentieel voor vraagreductie naar materialen is enorm.
- Creëer afzetmarkten voor koolstofarme en circulaire producten en diensten via publieke aanbestedingen voor infrastructuur en grote werven en consumptiegoederen door bv. in te zetten op herbruikbare, kwalitatieve materialen en circulaire businessmodellen.
- Maak investeringsvehikels voor de economische heropbouw richting industriële transitie. Publieke investeringsfondsen zoals PMV, SRIV en FPIM zijn geschikt om te investeren in projecten met hoog maatschappelijk rendement omdat hun investeringen buiten de nationale begroting kunnen blijven en ze geen kortetermijnwinsten moeten boeken.
